Unha novela de María Victoria Moreno

Onde o aire non era brisa

A designación por parte da Real Academia Galega da escritora María Victoria Moreno como figura sobre a que pivotará a celebración do vindeiro Día das Letras Galegas pode tomarse, xaora, como un magnífico pretexto para achegarse á produción literaria desta autora estremeña de nacemento e galega por propia vontade.

Ademais de numerosas obras dirixidas ao público infantil (A festa no faiado, Leonardo e os fontaneiros, O cataventos, Guedellas de seda e liño, etc.), da exitosa novela Anagnórise (1988) e do poemario Elexías de luz (2006, edición póstuma), María Victoria, docente de profesión en institutos de Lugo, Vilalonga e Pontevedra, deixou escrita unha novela con protagonista feminina dedicada á docencia nunha pequena vila castelá: Onde o aire non era brisa.

Publicada postumamente en 2009 por Galaxia, en tradución para o galego de Xavier Senín e dentro da colección Literaria (núm. 271), a citada novela foi presentada pola súa autora a diversos certames literarios de ámbito hispanófono, conseguindo finalmente o máximo galardón no Premio de Novela Corta Manuel Díaz Luis convocado polo Ayuntamiento de Monleón (Salamanca).

A novela está ambientada nos anos 60 nunha vila de mil casas, “triste e moi cerrada”, chamada Alcores de Donalvar, na provincia de Valladolid. Ten por iso, pensamos, evidentes ingredientes biográfico-familiares, pois a propia nai da autora exerceu como mestra en localidades moi semellantes á que acolle a acción da novela.

Aínda que hai nela unha trama de corte sentimental na que se engarzan problematicamente e desde parámetros ideolóxico-vitais antitéticos a xoven mestra Elena Manzanares e a filla da presidenta da Acción Católica, ambas namoradas do médico e fillo do alcalde Fernando, non pode obviarse o pendor claramente “social” de moitas das súas páxinas.

Efectivamente, a novela constitúe un exercicio brillante de estilo (amiúde dun sobrio lirismo) para retratar a dura realidade socio-económica do campo castelán durante certa etapa do franquismo, dominado polos abusos dos terratenientes sobre os xornaleiros, tanto locais como foráneos (galegos, por máis señas); pola corrupción á hora de repartir a paupérrima axuda norteamericana (leite en pó); pola vingativa aplicación da etiqueta de “roxa” a toda persoa que manifeste discordancia cun a todas luces inxusto statu quo e pola tan constante como sórdida acción represiva e censorial das autoridades, ben civís (o alcalde), ben eclesiásticas (o párroco, a presidenta da Acción Católica).

Tamén se describen, en páxinas intensas, escenas da miseria do campesiñado, da penuria dos “cómicos de la legua”, do maltrato ás mulleres naturalizado como norma social, da falta de medios na escola rural e da dura vida reservada á infancia das capas máis humildes e marxinadas.

A novela amosa e explica, por iso mesmo, sen pretender xustificalo en absoluto, ese reaccionarismo inducido que, daquela coma hoxe, logra converter tantos pobres individuos maltratados pola Historia e vítimas da Inxustiza en “amigos do vello e inimigos do novo por un temor que levan dentro transmitido de xeración en xeración”.

[Texto publicado orixinariamente no noveno número da revista Aulas Libres, do STEG]