eu

eu
eu

xoves, 22 de febreiro de 2018

A propósito de Maruja Mallo, outravolta

Requirido pola moza Amara García Adán, filla de dous prezados amigos de vello e compañeiros de loita cívica como son Carme Adán e Eduardo García Parada, tiven o gosto de contestar hai xa algún tempo un cuestionario que me enviou sobre a figura da pintora viveirense Maruja Mallo. Compártoo agora neste meu blog, na véspera de acudir onda a boa xente da Agrupación Cultural O Facho da Coruña, o vindeiro martes 27 de febreiro, para unha palestra sobre esta grande artista.
  1. Como definiría a Maruja Mallo?
Como unha figura fascinante, tanto na faceta propiamente creativa (é unha das grandes mulleres pintoras do século XX e un dos nomes con maiúscula das vangardas e da cultura da España dos anos 20 e 30), como na puramente existencial: pola súa peripecia repleta de evolucións, de feitos interesantes e curiosas anécdotas, polas súas amizades e amores, polos seus comportamentos rompedores e moi pouco convencionais no contexto da súa época, polos movementos artísticos e políticos en que participou dun ou doutro xeito e, sobre todo, pola súa poderosa personalidade, que non pode deixar indiferente a ninguén.

  1. Que aspectos destacaría do legado que deixou Maruja Mallo para as mulleres?
En primeiro lugar, a súa vontade inquebrantable de ser artista nun medio en que a hexemonía masculina era abafante, case que un monopolio. Custoulle moito esforzo e sacrificio chegar a ese recoñecemento. Facerse un oco no mundo artístico de entón non lle foi doado e, de feito, silenciouse en moitas ocasións a súa participación fundamental e a súa relevancia nas actividades da chamada xeración do 27, a diferenza do tratamento intenso e xeneroso dado sempre a figuras masculinas como Dalí, Alberti, Buñuel ou Lorca.

Paréceme salientable tamén a súa decidida ruptura cos roles tradicionalmente outorgados ás mulleres da súa condición social, que era burguesa. A absoluta liberdade, a falta de hipocrisía e a desinhibición presidiron o seu comportamento erótico e afectivo, para escándalo de moitos. Ela foi sempre dona de si e axudou a que outras mulleres amigas súas, como Concha Méndez Cuesta, adquirisen conciencia dos seus dereitos, fuxindo dos roles patriarcais de paridora submisa e escrava doméstica. Maruja Mallo nunca admitiu as normas segregacionistas e fixo todo o posíbel sempre por romper a exclusividade masculina, simbólica ou real, de certos actos e espazos (a Residencia de Estudantes, as tertulias literarias, as tabernas, as aulas de estudo, as viaxes ao estranxeiro ou o paseo polos arrabaldes de Madrid, por exemplo).

Ademais, no período republicano sobre todo, mantivo actitudes de compromiso político moi significativas, con participación nas propagandas do POUM (un partido comunista de orientación trotskista) e nas manifestacións do Primeiro de Maio. Foi, nese sentido, unha muller pioneira na militancia activa en política.

Tamén me parece digno de mención o seu constante esforzo por vivir cos seus propios medios económicos, sen dependencias, só do seu traballo artístico. É certo que ese afán de supervivencia económica autónoma puido facer que se entregase no Buenos Aires dos anos 40 e 50 a un mundo de relacións con elementos plutocráticos que resulta case antagónico ás inquietudes e amizades que mantivera na España republicana, mais foi a portaxe que tivo que pagar para subsistir no exilio.

Por último, Maruja Mallo plasmou nunha parte da súa propia obra pictórica un ideal de muller emancipada, independente, activa, sa e dinámica que encaixa perfectamente co seu propio carácter. Esa “visibilización” ou ese “protagonismo” da muller na súa pintura resulta ben significativo.
  1. Que aspectos destacaría da súa actitude moderna e rompedora?
A súa adscrición como artista ás correntes de vangarda, nomeadamente ao Post expresionismo, ao Surrealismo e ao Construtivismo. Había que ser moi valente na España daquel entón para defender con todas as consecuencias diante de marchantes, críticos de arte, colegas de pincel ou simplemente amantes e curiosos da arte que esa proposta plástica tan arriscada e novidosa, con toda a súa diversidade de tendencias mesmo contraditorias, era máis válida e relevante que os tradicionais academicismo, realismo, costumismo, etc.
 
Na mesma liña de defensa da innovación e do afán experimental, é de destacar a súa admiración precoz por Picasso e o seu interese polo cinema, a arte novidosa por excelencia da nova centuria.

A súa particular e pioneira reacción contra a norma social que impuña na época o uso do sombreiro como prenda coa que as mulleres debían cubrirse no espazo público (na rúa, nos paseos, etc), nunha especie de tímido remedo hispano do misóxino burka islámico. Ela e Concha Méndez lanzáronse a pasear por Madrid practicando o “sinsombrerismo” e abriron unha porta á revolución na indumentaria que hoxe pode parecernos ata pueril, mais que tivo moito significado no seu momento.

A súa vida erótica e sexual, tan libre como abundante en experiencias e tan distante sempre dos estreitos conceptos de “decoro” ou “decencia” imperantes na sociedade de entón, sobre todo cando aplicados ás mulleres.

A súa rotunda oposición laicista ás inxerencias na vida social por parte das xerarquías da Igrexa católica (a “Santa Mafia”, dicíalle ela). De aí, por exemplo, que participase nun estrafalario concurso de blasfemias nun café madrileño en 1928.
  1. Un esquema das etapas da súa obra
  1. Unha etapa inicial ou de formación, aínda moi suxeita ao academicismo e ás técnicas tradicionais (ata 1926).
  2. Unha etapa, a partir de 1928, en que fragua o seu primeiro estilo persoal vangardista, cheo de colorido e exuberancia (“Verbenas”) e reflexo dunha nova feminidade dinámica, moderna e emancipada (“Estampas”).
  3. Unha etapa tétrica, sombría e escura (“Cloacas y Campanarios”), con especial presenza dos influxos do Surrealismo.
  4. Unha etapa de adhesión ao Construtivismo xeometrista do uruguaio Joaquín Torres García (ilustracións para a Revista de Occidente) e de achegamento ao compromiso social na pintura (“La religión del trabajo”, “La sorpresa del trigo”).
  5. Unha etapa americana con cadros de cabezas femininas, máscaras e simétricas naturezas vivas.
  6. Unha etapa final en América, de cadros con motivos esotéricos e galácticos.

domingo, 4 de febreiro de 2018

Adeus para o Isidro Novo



Isidro Novo. Fotografía de X. Marras
Colleume totalmente por sorpresa a nova, Isidro.

Xa había algún tempo que non nos cadraba vernos e non sabía que roldase o mal sobre ti. 66 anos é demasiado cedo para te nos ires, sobre todo porque aínda están quentes os prelos que botaron dous libros da túa autoría (que nin tempo tiven de ler) e porque de seguro que no teu caletre durmiñaban moitos outros proxectos literarios por facer. A morte, cando quere ser malvada, sabe ben en quen bater, xaora.

Todos os encontros que ao longo dos últimos anos tivemos, esporádicos e descontinuos como foron, estiveron presididos por dúas cualidades que te definiron esencialmente, polo menos na parte que me tocou coñecer: a franqueza no dicir e a cordialidade no actuar. Eras, literalmente, un tipo estupendo, aberto, cordial, afectuoso e absolutamente xeneroso. A "viveiroína" (túa nai de Vieiro, teu pai de Landrove, eu da Vila...) actuou sempre entre nós como un fío invisíbel de fraternidade co que se abrían todas as demais portas da camaradaxe: a literaria, a cívica, a humana...

Aínda non nacera a nosa filla Aloia cando che cadrou vires por Cambados a un acto literario, traído polo amigo común Luís Rei (aproveito para pedirche que lle deas unha aperta cósmica se vos cadra vervos nalgún porto deses mares do Alén que agora tamén ti navegas). Fáloche, ben sabes, de 1998. Acabado o evento e despois de andarmos a libar algúns albariños, chegou o intre de despedíreste e acompañámoste Isabel e eu ata a porta da pensión onde tiñas pensado pasar a noite. Estaba fechada a cal e canto e aceptaches entón o convite de vires á nosa casa. Foi unha post-velada inesquecíbel de conversa e risos, que marcou para o sucesivo o ton de todas as nosas coincidencias. Ás poucas semanas, mandabas un libro teu de agasallo en "pago" á improvisada hospedaxe.

Cando en Viveiro decidiron en mala hora estropear a fasquía urbanística da Praza Maior movendo a estatua de Pastor Díaz para un recanto, acudiches solícito ao chamado que che fixen en nome do Seminario de Estudos Terra de Viveiro para un recital ao ar público, no que nos acompañou, entre outros, o inmenso poeta Manuel María.

Isidro Novo, Antóm Fortes, Emilio Xosé Ínsua e Xoán Neira


En 2004, con Antom Fortes e Xoán Neira, compartimos tarefa de xurado nun Premio Prados Ledesma do Concello de Viveiro. Démoslle o premio ao pontecesureño Fernando Rodríguez, por Miradas Ausencias. Foi, en definitiva, outra ocasión magnífica para constatar que por baixo de certas apariencias que te connotaban a ollos de determinados eruditos á violeta da nosa culturiña como un "vaicheboa" da literatura, atesourabas un saber, unha bagaxe de lecturas e unha sensibilidade lectora verdadeiramente abraiantes.

Estiveches en realidade sempre aí, con todas as causas xustas: contra a guerra de Irak, no Nunca Máis, por Palestina, nos Círculos Líticos, a prol da cultura de noso, na AELG, recollendo palabras, recitando, radiofonando e facendo exaltación do popular enxebre co teu simpático guía do bebercio lugués.

O sistema das grandes editoras galegas e a trama institucional (esa que, paleta, sectaria e desleigada, disque vai renunciar a que o libro galego estea presente en catro das cinco grandes feiras do libro internacionais), tiveron sempre certa alerxia de ti, dos teus escritos sarcásticos, incisivos e irreverentes, da túa inatacábel coherencia entre vida e letras. Talvez por iso tiveches que andar decote nas súas marxes, furando e asomando cabeza en selos editoriais pequenos, algúns mesmo efémeros, todos en último caso abondo independentes e en moitos sentidos "alternativos": Positivas, Biblos, Francka Editora, Toxosoutos, Do Castro, Espiral Maior, Trifolium, Sotelo Blanco...

Mais fixéchelo sempre cunha singularidade que neste intre de emprenderes o definitivo mutis polo foro resalta con poderosa forza, pois non cansaches de abrir camiños por explorar no xénero narrativo en galego, tan necesitado de máis quiosco e menos cátedra: o nabo-western (Por unha presa de machacantes), a ciencia-ficción (Un escuro rumor tralo silencio), a distopía chea de sarcasmo crítico (Carne de can, Antollos de Eimarmena), a novela social (Súa de si), a novela de terror (Sinistra deixa), a narración erótica (Rosa lenta), Cabalos do demo e outros invertebrados... Ademais, como poeta (Dende unha nada núa; Esteiro de noites falecidas; CO2), foches á mantenta "antiveneciano" e unha miga rebelde, "bukowskiano", porque sabías conxugar en todos os tempos e modos os versos selados coa autenticidade.

Benquerido e admirado Isidro, que grande sorte terte tratado en vida e que tesouro máis grande de amor ao idioma e á literatura deixas en herencia! Prométoche revisitar moitas veces a túa obra, saboreala de novo, rir cos teus sarcasmos, emocionarme coas túas tenruras, facerte escritor vivo de noso para todo o sempre e brindar por ti, emocionado, cun albariño que, tristemente, xa non nos será posíbel tomarmos xuntos.