eu

eu
eu

venres, 26 de setembro de 2014

LUCAS LABRADA E A RIQUEZA DO SALNÉS AO RAIAR O SÉCULO XIX


O movemento da Ilustración significou un constante esforzo por entender e atallar os males económicos e sociais que azoutaban o país nesa altura. Entre as súas figuras hai unha que deixou na súa Descripción Económica del Reyno de Galicia (Ferrol, 1804) abondosas e interesantes referencias ás terras e mares do Salnés: Xosé Lucas Labrada.

Nado en Ferrol en 1762 e morto na Coruña en 1842, era fillo dun modesto profesor de gramática da Universidade compostelá, con raíces nas terras de Abadín (Lugo). Contábel do exército, humilde porteiro do “Real Consulado del Mar” e secretario, finalmente, desa mesma institución, Labrada arrastrou decote unha situación de penuria económica. Durante a invasión napoleónica atopámolo entre os "afrancesados" e posteriormente abrazaría a causa liberal.

Na súa Descripción..., concibida como inventario das fontes de riqueza e das potencialidades da economía galega dese momento, Labrada expón, a grandes trazos, o perfil e as faenas máis destacadas do tecido produtivo nas sete provincias de que constaba entón o reino galego. A fonda influencia do pensamento fisiocrático, que concedía a primacía á agricultura, e unha crítica profunda ás estruturas sociais herdadas do feudalismo son as ideas-forza deste libro. 

No inicio dos parágrafos que lle dedica á nosa bisbarra, daquela parte integrante da antiga provincia de Santiago, Labrada salienta que, sobre todo, “produce trigo, maíz, vino, frutas y poco lino”. Ao mesmo tempo, non se esquece de que na ría arousá, "que es la mayor del Reino", teñen asento "muchos puertos", de maneira que a actividade mariñeira e marisqueira posuía, daquela coma hoxe, un peso realmente decisivo no entramado económico.

A despensa do mar.- Referíndose aos oficios do mar, menciona a importancia das "patifas", mulleres que se dedicaban a “comprar a los marinos el pescado, para dirigirlo en caballerías a la ciudad de Santiago". Traballaban en Rianxo, por exemplo, "más de cien mujeres de matriculados y terrestres", que se repartían o labor do seguinte xeito: "unas al destino de lavar, preparar y componer en cestas el pescado que ha de extraerse para fuera de la villa; otras, en conducir por sí mismas y en cestas pequeñas el pescado menudo, como sardinas, panchoces, etcétera, a las parroquias o pueblos inmediatos, vendiéndolo por las aldeas, y aún llegando con él hasta la villa de Padrón que dista de aquí tres leguas”. Tamén en Carril localiza reghateiras que “se ejercitan en el acopio y venta de mariscos, que pescan sus maridos, hermanos, hijos y familia, y suelen ir a vender alguna parte de ellos a la villa del Padrón y ciudad de Santiago especialmente en tiempos de cuaresma”. 
  
Noutro parágrafo cuantifica en menos de 3.000 quintais anuais [un quintal=100 libras=uns 46 quilogramos] a pesca de congro que se facía en Vilanova de Arousa, mentres que en Fefiñáns "ascenderá a 4.000 millares de sardina, ejercitándose las mujeres del país en la venta de estos y otros pescados". Cifra parecida dá para a pesca de sardiña en San Tomé "en cuya venta por las aldeas inmediatas se ejercitan las mujeres del pueblo, y asimismo en las hilazas para aparejos de pesca, lienzos y estopas del país”. En Vilagarcía, explica, "se cogen anualmente ocho mil millares de sardina, en cuya salazón se ocupan la mayor parte de las mujeres del pueblo".

Referíndose a Cambados anota, xunto á importante actividade piscatoria, que "los terrenos baldíos que hay en sus fértiles inmediaciones se van reduciendo a cultura, según se aumenta la población, y en los incultos se apacienta el ganado". A illa de Sálvora, advirte, "está enteramente despoblada”, mentres que na Arousa "se ejercitan en la pesca del congrio y de pulpo, la cual asciende anualmente a 800 quintales”. Pola súa vez en Vilaxoán "hay catorce catalanes que costean las pesca y salazón de sardina, en cuya maniobra se ocupan al tiempo de la cosecha 123 mujeres y 28 hombres".

Luca Labrada non deixa de sinalar o contraste entre riqueza piscatoria e atraso agrario en lugares como Ogrobe, "cuya pesca de sardina asciende a dos mil millares al año". Na vila de San Martiño víanse, segundo o seu relato, "un crecido número de terrenos baldíos e incultos, que no sólo son capaces de producir vinos, sino también toda clase de frutos. La mucha pobreza de los naturales, y el hallarse casi todos matriculados [...] es causa de que de año en año se observe allí mayor decadencia en la agricultura”.

Comercio e cabotaxe nos portos da ría.- Labrada foi un firme defensor do principio do libre comercio e, nesa perspectiva, nun tempo en que o transporte de mercadorías se realizaba basicamente por vía marítima, insistiu na súa obra en sinalar as vantaxes que para a cabotaxe tiñan determinados portos. Así, referíndose á ría arousá indicaba que “aunque se hallan varios bajos y arrecifes en la expresada ría, que hacen su fondeadero peligroso, pueden no obstante con precaución subir navíos hasta el Carril".

Falando do porto carrilexo indica que “se extraen por él a otros de la costa considerables partidas de vino, y a Cádiz jamones, uno y otro fruto del país”, para engadir que “concurren muchas partidas de lino de Rusia que se introduce en el reino para las manufacturas de esta clase, y para lo cual se halla habilitado aquel puerto por Real Orden de diecisiete de abril de 1793". Desde Vilaxoán exportábanse a Ferrol, segundo os seus datos, "90 pipas de vino, y otros tantos ferrados de habichuelas del país", mentres que desde Vilagarcía "suelen extraerse a varios puertos del reino como unos dos mil millares de cebollas al año, en calidad de productos sobrantes de la agricultura del país”. Para Cambados sinala os viños como principal artigo de exportación, "pues en 1786 se condujeron al Ferrol 245 pipas y a La Coruña 84”.

Tamén non esquece a actividade comercial a través das feiras e mercados: “En Villagarcía se celebra mercado semanal, a donde concurren granos, gallinas y pescado [...] En Cambados y Santo Tomé del Mar hay un solo mercado semanal, y en Fefiñáns una feria cada mes, a donde concurre ganado vacuno, además de un mercado semanal de gallinas, pescados y huevos”.

Protoindustrias no Salnés.- Cada vez que menciona o traballo feminino nos portos da ría arousá, Labrada alude á circunstancia de que en determinadas épocas do ano, cando o labor na ribeira esixía menos tempo e dedicación, a maioría das mulleres fiaban e tecían nas súas propias casas. Hoxe sabemos da dimensión extraordinaria que chegou a ter na Galiza antiga esa protoindustria doméstica artesanal dos teares, que acabaría esmorecendo ao longo do século XIX pola competencia dos tecidos industriais, británicos e cataláns, maiormente.

Labrada documenta, finalmente, outros gromos industriais que rexistraba a ría arousá nese momento histórico. Por informacións que lle fornece o xuíz carrilexo Marcos Gándara, coñece a existencia "a la salida de esta villa y en términos de la jurisdicción" dunha "fábrica o tenería de curtidos establecido en el año de 1794 con Real aprobación, en el paraje que se nombra Brañas de la area [sic], de que es dueño don Ramón Pérez Santa María, vecino y del comercio por mayor de la ciudad de Santiago. En ella se ocupan treinta personas, además de otras que tienen a su cuidado y por su cuenta el acopio y venta de la corteza de roble". Na vila de Cambados sinala, por último, a existencia de "una fábrica de sombreros ordinarios, que habrá tres años se estableció, ocupándose en ella dos oficiales y un maestro" e aínda doutras fábricas domésticas que procesaban a lá para fabricar "buriel", un pano de cor parda moi empregado no vestiario común por aquel entón da nosa sufrida paisanaxe.

martes, 9 de setembro de 2014

Dous poemas cataláns traducidos para galego (Homenaxe a Catalunya na Diada de 2014)

Para expresar a miña solidariedade fraterna coa Catalunya que celebra a súa Diada e revindica o seu irrenunciábel dereito democrático a decidir e, asemade, como homenaxe á súa cultura, velaquí deixo dous poemas traducidos por min para galego de dous autores ben emblemáticos da súa literatura, Salvador Espriu e Joan Salvat-Pappaseit.

 
ASSAIG DE CÀNTIC EN EL TEMPLE, 
de Salvador Espriu


Oh, que cansat estic de la meva
covarda, vella, tan salvatge terra,
i com m'agradaria d'allunyar-me'n,
nord enllà,
on diuen que la gent és neta
i noble, culta, rica, lliure,
desvetllada i feliç!
Aleshores, a la congregació, els germans dirien
desaprovant: "Com l'ocell que deixa el niu,
així l'home que s'en va del seu indret";
mentre jo, ja ben lluny, em riuria
de la llei i de l'antiga saviesa
d'aquest meu àrid poble.
Però no he de seguir mai el meu somni
i em quedaré aquí fins a la mort.
Car sóc també molt covard i salvatge
i estimo a més amb un
desesperat dolor
aquesta meva pobra,
bruta, trista, dissortada pàtria.


ENSAIO DE CÁNTICO NO TEMPLO

Ouh, que canso estou da miña
covarde, vella, tan selvaxe terra,
e como gostaría de me afastar dela,
rumo ao norde,
onde disque a xente é limpa
e nobre, culta, rica, libre,
desprexuizada e feliz!
Daquela, na asemblea, os irmáns dirían
con desaprobación: "Como o paxaro que deixa o niño,
así o home que abandona o seu lar";
mentres eu, xa ben lonxe, mofaríame
da lei e da antiga sapiencia
deste meu enxoito pobo.
Mais nunca hei realizar o meu soño
e ficarei aquí até a morte.
Porque son tamén moi covarde e selvaxe
e amo ademais
cunha desesperada dor
esta miña pobre,
bruta, triste, malpocada patria.





SOTA EL MEU LLAVI EL SEU,
de Joan Salvat-Papasseit
 

Sota el meu llavi el seu, com el foc i la brasa,
la seda dels seus rulls com el pecat més dolç
                - i l'espatlla ben nua
                                                  ben blanca
  l'ombra corba
                                          incitant
                                                  de l'esguard:
encara un altre bes
                                 un altre
                                                       un altre
- quin perfum de magnòlia el seu pit odorant!








BAIXO O MEU LABIO O SEU

Baixo o meu labio o seu, como o lume e a brasa,
a seda dos seus rizos como o pecado máis doce
                - e a espalda ben núa
                                                  ben branca
  a sombra curva
                                      incitante
                                                    da ollada:
aínda outro bico
                         e outro
                                                      e outro
- que perfume de magnolia no seu peito recendente!

luns, 1 de setembro de 2014

CEMENTO CONTRA XARDÍN HISTÓRICO

Resulta inevitable pensar na fábula da galiña dos ovos de ouro cando se analizan certas decisións e derivas dos xestores municipais dos concellos de Mondariz e Mondariz-Balneario, ambos do mesmo ppartido. Calquera persoa presupoñería en ambos mandatarios, por estaren á frente de vilas que teñen no turismo balneario e no aproveitamento do río Tea as súas principais fontes de riqueza, unha certa sensibilidade especial co patrimonio natural e histórico que xestionan e, sobre todo, unha clara conciencia sobre a necesidade da súa preservación e conservación, como parte dunha estratexia a longo prazo de desenvolvemento sostible. Infelizmente, pódese constatar como o cemento construtivo falto de toda estética inza e coloniza cada vez máis e máis espazos nas dúas vilas, destruíndo parte da súa singularidade e rebaixando ata límites preocupantes o seu secular encanto, ao mesmo tempo que se deixan arruinar certos edificios emblemáticos, como o centenario Hotel Avelino, ou se colmatan as marxes do regato de Valdecide.

As ducias e ducias de pisos baleiros que albergan hoxe os dous municipios son un dedo acusatorio sobre o impacto feroz da “burbulla inmobiliaria e especulativa” tamén nas terras do Condado e fan máis absurdo aínda, se cabe, ese proxecto que quere permitir que a empresa Sodesmon constrúa varios chalés no espazo do histórico xardín do Gran Hotel, unha das áreas onde o encanto do Balneario pervive e que debera ser obxecto, ben pola contra, de todo tipo de coidados e restauracións. Non falemos xa do que acontece co río Tea, obxecto de melloras en certos aspectos, si, (derrubo da presa no Balneario, recuperación da flora de ribeira, apertura de rotas de sendeirismo...), mais agredido por un forte derrame de sosa cáustica durante este verán e, sobre todo, falto dunha boa e eficaz rede de depuración, o que causa unha intolerable e cada vez maior presenza de vertidos fecais no seu fondo.

Mondariz e Mondariz Balneario deberían aspirar a unha excelencia turística onde todo novo museo sexa benvido, como instalación que redundará no seu atractivo turístico, mais onde toda nova ocupación de terreo e toda nova construción respondan, así mesmo, a unha concepción harmoniosa e sustentable do conxunto. Non é o caso dese proxecto de Sodesmon, previsto nun espazo cargado de beleza natural, cheo de historia e que, igual que no pasado, debera seguir emprestando no porvir o seu servizo como marco de esparcimento, descanso e lecer para toda a comunidade. Dio alguén que, vinculado familiarmente a Mondariz, ten gozado cos seus fillos moitas veces do fresco verdor e da misteriosa aura dese xardín agora ameazado.