eu

eu
eu

domingo, 11 de outubro de 2015

UNHA TRADUCIÓN GALEGA INCONCLUSA DA PEZA "RIDERS TO THE SEA", DO ESCRITOR IRLANDÉS JOHN M. SYNGE

O escritor irlandés John Millington Synge (1871-1909)

Queremos dar noticia nesta entrada do noso blog dun proxecto inacabado que ten a ver co proceso de importación e adaptación do folk-drama irlandés ao noso teatro en tempos anteriores á traxedia bélica do 36, concorrente con unha das liñas de renovación estética que daquela se tantearon para fuxir propositadamente do costumismo máis estreito.

 Con efecto, nos meses finais da súa existencia, que rematou en marzo de 1936, Antón Villar Ponte traballou durante algún tempo, paralelamente á escrita da súa peza orixinal (e finalmente inconclusa) Os camiños innumerábeis, na versión galega de Riders to the Sea (1904), obra dramática do irlandés John Millington Synge (1871-1909) á que se alude unhas veces como Xinetes para o mar e outras veces como Cabalgada car'o mar (así Vicente Risco no boletín Nós, Ourense, nº 27, en 1926) e que coñecera xa unha versión para o español en 1920 da man de Juan Ramón Jiménez e Zenobia Camprubí.

A amentada versión galega do drama de Synge realizábaa o fundador das Irmandades da Fala directamente desde o inglés co escrupuloso auxilio de Plácido Ramón Castro e do emprendemento e realización dese labor tradutorio deu conta o propio xornalista viveirense no seu artigo "La literatura gallega y el mar" (El Pueblo Gallego, 19.2.1935), salientando os múltiplos paralelismos e coincidencias que achaba entre a realidade tráxica da vida mariñeira que se reflectía na peza irlandesa e a que calquera observador atento podería extraer en calquera porto das propias costas galegas.

As reflexións que sustentaban, en definitiva, ese intento de importar para o sistema literario galego esa, en palabras de Villar Ponte, “breve tragedia de marineros irlandeses que parece la misma tragedia que frecuentemente se registra en muchos rincones de nuestro litoral” eran, fundamentalmente, as  dúas que a seguir expomos.

A primeira, corrixir en parte a tradicional desatención das letras galegas cara ao mundo do mar. Villar Ponte chamaba a atención, nese sentido, sobre o paradoxal feito de que sendo a Galiza un país con moita costa e importantísima actividade marítimo-pesqueira, non tivese a literatura galega apenas reparado nese mundo nin extraído temas e motivos desa "cotidiana cantera de tragedias y dramas que reflejan en temblores continuos los caminos innumerables".

A segunda, fornecer un novo exemplo práctico de orientación estética ou modelo de teatro que conviña cultivar na Galiza. Verter ao galego Riders to the Sea pagaba a pena, segundo indica A. Villar Ponte, non só pola beleza que a peza encerraba, senón "por lo que también pueda tener de ejemplar para las nuevas generaciones literarias gallegas". No mesmo artigo, o de Viveiro deixaba clara a súa aspiración a que a obra traducida cobrase vida máis cedo que tarde sobre os proscenios da Galiza: 
“Por de pronto nosotros pensamos (¡oh mozos intrépidos de la nueva Galicia!) en lo interesante, en lo emocional, en lo soberbio que resultaría el espectáculo de ver interpretada por mujeres rústicas de la mariña con su fabla cantarina y por pescadores auténticos la mencionada obra de Synge y otras del mismo estilo que pudieran hacerse. Toda la esencia folk-lórica del alma de la costa y toda la honda emoción de las horas de naufragio llegarían así al ánimo de los espectadores de las ciudades con belleza virginal y con gracia santificante”.
Plácido Ramón Castro
Cando a mediados de febreiro de 1935 se constitúa unha comisión en Vilagarcía (Xosé Núñez Búa, Aquilino Iglesia Alvariño, Dámaso Carrasco, Xermán Quintela...) coa finalidade de lle erguer un monumento na illa Malveira, na ría da Arousa, ao malogrado poeta rianxeiro Manuel Antonio, morte en 1930, Antón Villar Ponte suxeriríalle a aquela nas liñas do seu artigo “Pretextos cotidianos. Recordando a un poeta del mar” (El Pueblo Gallego, Vigo, 8.8.1935) que, de cara ao labor de recadación pecuniaria que debía realizar para financiar o proxecto, podían contemplar a posibilidade de celebrar un festival poético-dramático no transcurso do que podería procederse á estrea 
“de la breve tragedia de Synge, el gran dramaturgo irlandés, que se intitula Cabaleiros do mar y que ya se halla vertida al gallego de modo escrupuloso. Dicha tragedia, en la que los principales papeles están a cargo de mujeres, es una evocación bellísima, profundamente realista, de la vida de las familias marineras; una obra que parece reflejo fiel del cotidiano calvario de nuestros hogares mariñanos. Su estreno, por lo mismo, constituiría un verdadero acontecimiento de arte, mostrándole al propio tiempo una orientación conveniente a cuantos en Galicia se preocupan de la literatura escénica. Cabaleiros do mar es un sobrio cuadro teatral que emociona por su sencillez y conmueve por su profundidad”.
A comisión non deu resposta, ata onde sabemos, a ese xeneroso ofrecemento.

Así mesmo, reivindicando en abril de 1935 através da prensa periódica a modificación das leis laborais para que as familias dos mariñeiros mortos en naufraxio percibisen unhas axudas inmediatas e de contía suficiente, escribía o de Viveiro ("Pretextos cotidianos. Un intento de justicia para los trabajadores del mar", El Pueblo Gallego, 2.4.1935):
Caballeros del mar les llama el gran escritor irlandés Synge a esos modestos habitantes del litoral que rinden tributo trágico en sus ascendientes y descendientes al trabajo de la pesca; y en honor de los mismos ha escrito un folkdrama bellísimo, popular en Inglaterra, que pronto se hallará vertido al gallego y que es preciso mostrarles en los escenarios a todos los hombres de las ciudades y villas para que acaben de interesarse cordialmente por los marineros y pescadores. Más que el cuadro de Sorolla "¡Y aún dicen que el pescado es caro!" y que la novela de Blasco Ibáñez Flor de Mayo la obra de referencia contribuirá a despertar simpatías entre las gentes burguesas hacia esos héroes de una epopeya cotidianista que en precario tiene siempre sus vidas humildes y el porvenir de sus deudos.
Antón Villar Ponte, visto por Castelao
Hai que salientar que unha visita ao porto de Camelle, a comezos de 1936, suscitou unha profunda impresión no espírito do autor de Almas mortas. Despois de se reunir cunha pequena multitude de homes, mulleres e nenos que lle colocaron as súas reivindicacións e necesidades colectivas máis peremptorias, Antón Villar Ponte redixiu un artigo para o xornal La Voz de Galicia, co título de "Estampa marinera. Unas aspiraciones que merecen eco" (1.2.1936), e nel aludiu a ese encontro coa clase mariñeira de Camelle como "estampa marinera inolvidable que nos hace evocar los caballeros del mar de la bella tragedia de Syinge [sic]”. 

Aínda en febreiro de 1936, comentando a estrea en Rianxo por un grupo amateur da peza de Rafael Dieste A fiestra valdeira, un Villar Ponte xa absorto na campaña electoral frentepopulista mais interesado, ao mesmo tempo, en que o seu labor de tradución se vise recompensado coa calor da representación en público, insistía ("Pretextos cotidianos. Un ejemplar esfuerzo artístico", El Pueblo Gallego, 12.2.1936):

El ejemplo de Rianxo debe cundir. Tan pronto como remita la fiebre electoral que nos consume, eses mozos y mozas de aquel rincón mariñán que han tenido el bello gesto de brindarle a un público de marineros y aldeanos las primicias de una obra gallega de vanguardia fruto de un exquisito ingenio literario del país, deben venir a las ciudades a mostrarnos como bandera de redención artística A fiestra valdeira. Un programa hecho a base de tal obra y de la de Synge, verbigracia, ya traducida al gallego, que se intitula Os cabaleiros do mar, sería algo sencillamente confortador. 

Lamentabelmente, non aconteceu así e carecemos de noticias, hoxe por hoxe, sobre o paradoiro do orixinal desta tradución da obra de Synge que emprenderon Antón Villar Ponte e Plácido Ramón Castro.

Tería que ser outro escritor galeguista, Ramón de Valenzuela (1914-1980), estando no exilio bonaerense, quen vertese para a nosa lingua en 1960 outra das pezas máis exitosas e coñecidas de John M. Synge, O casamento do latoeiro, con destino ao repertorio dunha Escola de Teatro que promovía nesa altura o Centro Lucense da capital arxentina.