eu

eu
eu

venres, 29 de maio de 2015

VALORACIÓN DO STEG DESPOIS DE CELEBRADA A REVÁLIDA DE 3º DE PRIMARIA

Velaquí a valoración que fai o sindicato STEG da mobilización dos pasados días 27 e 28 de maio contra a "reválida" de 3º de Primaria implantada pola LOMCE, que consistiu, principalmente, na inasistencia do alumnado aos centros esas dúas xornadas, para non teren que realizar esa proba.


A resposta que a comunidade educativa galega acaba de dar á “reválida” de 3º de Primaria implantada pola LOMCE constitúe unha clara e rotunda deslexitimación democrática desta nefasta lei e o STEG non pode menos que felicitarse e felicitar a toda a comunidade por este exercicio de responsabilidade co futuro da escola pública que acabamos de facer entre todos/as con éxito rotundo e indiscutíbel.

Se a LOMCE xa naceu lastrada por carecer do imprescindíbel consenso e por ter sido apoiada unicamente por un partido e se, así mesmo, xa durante os dous pasados cursos as folgas e mobilizacións deixaron ben patente o rexeitamento masivo de profesorado, pais/nais e alumnado a respecto da nova lei, o sucedido os días 27 e 28 de maio de 2015 coa “reválida” de 3º de Primaria visualiza de maneira rotunda unha evidencia que a Consellería, cegada no seu sectarismo e na súa inflexibilidade política (esa que acaba de castigarse de maneira contundente nas urnas o pasado 24 de maio), négase incomprensibelmente a recoñecer: a comunidade educativa galega non respalda nin ten confianza nin quere que siga adiante a implantación da LOMCE.

As cifras de inasistencia á “reválida” no conxunto do ensino público galego superaron claramente o 50%, cifra de seu extraordinaria e sen precedentes nunha mobilización deste tipo, e nun número ben significativo de centros de cidades como Vigo e de comarcas como O Morrazo, O Salnés, Baixo Miño e Deza, por non citarmos máis que exemplos da provincia de Pontevedra, acadaron porcentaxes que van do 80% ao 100%. Engánase o conselleiro unha vez máis e engana á comunidade metendo no saco porcentual centros privados concertados e centros públicos para minimizar o impacto da protesta dicindo que só foi secundada por un 20% do alumnado. Na escola pública galega, a repercusión do boicot á reválida de 3º de Primaria é, sinxelamente, extraordinaria e cómpre felicitar por iso a todas as ANPAS, federacións e grupos de pais/nais que fixeron posíbel co seu esforzo altruísta unha campaña informativa que non deron contrarrestado nin a propaganda de certos medios de comunicación obedientes ás consignas da Consellería nin as presións da Inspección sobre moitas direccións de centros.

Resultaron patéticos, xaora, os intentos da Consellería por negar o carácter esencialmente segregador do sistema de “reválidas” que implanta a LOMCE e por desautorizador a eficacia e o traballo do profesorado na avaliación continua do seu alumnado. Desde o STEG só acreditaremos na idoneidade e autenticidade das probas de avaliación diagnóstica cando a Administración escoite primeiro a opinión dos profesionais da educación que traballan día a día nos centros e cando, sobre todo, se comprometa a responder ás necesidades que se detecten con medidas e medios de reforzo concretos, como reducir ratios de alumnado/aula, dotar os centros dunha rede de orientación estable, enviar máis profesorado de pedagoxía terapéutica e audición e linguaxe, incrementar agrupamentos específicos, desenvolver programas de enriquecimento curricular, facer desdobres nalgunhas materias, crear grupos de adquisición das linguas ou de adaptación da competencia curricular para alumnado estranxeiro … Se non é así, seguiremos denunciando que este sistema de probas ou “reválidas” o único que pretende é comezar a segregar alumnado desde os 8 anos de idade e permitirlle á Administración a elaboración de ránkings de centros e acabar rompendo a equidade e a igualdade de oportunidades que debe presidir a nosa escola.

A derrogación definitiva desta infausta LOMCE está hoxe un paso máis perto. Sigamos traballando para que ocorra canto antes e para que se abra ese ilusionante proceso de confección dunha nova lei educativa consensuada que garanta a escola de todos/as para todos/as pola que loitamos.

Secretariado Nacional do STEG
29 de maio de 2015

domingo, 17 de maio de 2015

Na entrega a Luís Rei do XII Premio Ramón Cabanillas en Cambados 16.5.2015.



É de xustiza que as miñas primeiras palabras sexan para agradecer moi sinceramente aos libreiros e libreiras de Cambados (Moncho, Tita, Veva...) o auténtico privilexio de que me fan beneficiario neste día de festa cultural e profunda emoción humana ao que estamos asistindo e no que lle vai ser entregado ao noso admirado e benqueridísimo Luís Rei o premio Ramón Cabanillas, na súa décimo segunda edición. 

Moitas, moitísimas das persoas que enchedes hoxe o Auditorio da Xuventude e moitas que comparecen tamén dalgún xeito “en espírito” desde a forzosa distancia por imposibilidade de estar presentes fisicamente poderíades ocupar agora esta mesma tribuna para facer, como é norma que aconteza neste tipo de ocasións, a “laudatio” de Luís. Faríadela, estou certo, non só con tan cordial aprezo coma min, senón tamén probabelmente con maior acerto. Desculpádeme desde xa, por iso mesmo, erros e omisións que poida cometer nesta miña disertación e xulgádea, en derradeira instancia, polo propósito fraterno que a guía e polo calor amical que a dita. Procurarei ser en todo caso, como o propio Luís ten dito para casos semellantes a este, un bo chufón ofisial.

Somos lexión en Cambados, no Salnés, na Galiza toda as persoas de toda clase, idea e condición que demos con Luís a partir dalgún momento das nosas traxectorias para encontrarmos nel un amigo insubstituíbel, un asesor documentado, un colega xeneroso, un activista cívico lúcido e lúdico, un compañeiro de loita social e nacional inasequíbel ao desalento, un político coherente e honrado, un catalizador de boas iniciativas, un bibliotecario competente, un escritor tan ameno como substancioso, un colaborador magnífico para mil e un proxectos culturais ou editoriais, ou todas estas cousas por xunto, e aínda máis.

Somos lexión os que sabemos que no día de hoxe, indo parar a mans deste home nacido en Ogrove alá polo 1960, acada novos cumios de prestixio e de oportunidade (por moito que xa os tivese ben gañados en edicións anteriores) este premio Ramón Cabanillas dos Libreiros que honra a todo Cambados e que mantén sempre viva e actuante a memoria do poeta do vento mareiro e da terra asoballada.

Luís Rei Núñez, o noso Luís, por riba da familiaridade do seu trato, da cercanía da súa persoa e da proximidade cotiá que para todos nós tivo e ten o seu traballo como técnico cultural en Cambados, constitúe en realidade, e cómpre que se diga con toda clareza nun momento solemne coma este, unha figura intelectual e cultural de enorme valía e de extraordinaria relevancia, que trascende o Olimpo dos deuses locais e comarcais para situarse con lugar de seu nos nomes imprescindíbeis para achegarse e coñecer algunhas das liñas máis valiosas de desenvolvemento do activismo cultural galego das últimas décadas.

Non pensedes que a veterana e fonda amizade que me une a el me está levando ao esaxero nestas palabras. É realmente así, e voume permitir explicarvos por que, brevemente, facendo en voz alta exposición de cinco grandes razóns fundamentais.

En primeiro lugar, porque Luís é, sen ningún xénero de dúbidas, o mellor e máis completo estudoso e coñecedor da vida, da traxectoria e da obra literaria dunha figura tan maiúscula e ciclópea como a de Ramón Cabanillas.

Éo el, que non gastou nin gastará pomposos títulos académicos nesta Galiza nosa que ten tres universidades, unha real academia, un centro ramón piñeiro e tropecentas entidades e fundacións culturais máis... Nin os sabios máis sabios das nosas letras, ben devotos todos eles de Don Ramón (poñamos un Carballo Calero, un Alonso Montero...), nin moitos traballadores incansábeis e entusiastas no estudo e na divulgación da súa figura e obra (poñamos un Millán Otero, un Ramiro Fonte, un Carlos López Bernárdez, un Xosé Ramón Pena...), foron quen de levar adiante con toda plenitude a tarefa que, gratis et amore, se autoimpuxo Luís durante case dúas décadas enteiras. Unha tarefa que culminou cun éxito e cunha brillantez tal, que quedará inscrita para sempre nos anais da investigación literaria no noso país. Velaí a está, maxistralmente plasmada, no volume Ramón Cabanillas. Crónica de desterros e saudades.

Nese libro, editado por Galaxia en 2009, Luís soubo reconstruír coma ninguén, con rigor, exhaustividade, lucidez analítica, amenidade e mesmo humor, a figura inmensa do autor de No desterro. Se faltase ese volume nalgunha das vosas casas, non deixedes pasar un día máis sen correr á libraría para facervos con un exemplar, pois levaredes para o andel da vosa biblioteca un dos libros ensaísticos máis importantes e ben escritos que se teñan confeccionado nunca nas nosas letras e un dos tesouros literarios dos que Cambados poderá presumir con orgullo xa per saecula seculorum.

Para chegar a esa monumental reconstrución do devir humano, ideolóxico e literario do poeta de Fefiñáns, Luís Rei contou sempre con moitas mans amigas na tarefa, entre as que me vou permitir citar nada máis que algunhas poucas, a xeito de mascaróns de proa dun barco de adegas cargadas de axudas xenerosas e que dispuxo sempre, por sorte, de abondosa tripulación: Xosé Luís Vila Fariña, Paco Fernández Rei (Paco de Xenxa), Xoán Antonio Pillado e algúns descendentes e familiares de D. Ramón, nomeadamente Pitusa e Encarna Vidal Cabanillas.

Mais aínda con esa xenerosidade de tantas persoas dando vento portante nas velas, Luís tivo que facer el soíño, así e todo, un esforzo investigador verdadeiramente fóra de serie, cunha paciencia beneditina, cunha capacidade analítica impresionante e cunha constancia e sacrificio de formiga obreira que explican, en derradeira instancia, o amor de lume lento, a destilada materia e o rigor de orfebre que traslocen as páxinas desa extraordinaria Crónica de desterros e saudades. Nunha entrevista con Xan Carballa para o semanario A Nosa Terra, hoxe xa historia, o propio Luís resumía do seguinte xeito os esteos en que afincou ese seu traballo, verdadeiramente inxente e exemplar:

Botei máis de vinte anos xuntando papeis. A partir da aparición, da man de Xoán Antonio Pillado, de El Cometa, unha revista satírica do Cambados de 1910, empecei a querer divulgar un aspecto descoñecido de Cabanillas: o cambadés anterior á súa gloria de escritor. Outro momento decisivo foi a aparición das cartas da República, da man de Pillado tamén, porque eran dirixidas ao seu avó. Daquela aparéceme un Cabanillas disidente dos seus amigos de sempre e vitalmente afundido. No 2001, despois dunha exposición dos facsímiles destas cartas, xa me decidín. Roberto Vidal Bolaño veu vela e diante dos paneis imitaba a Cabanillas e daquela falamos da posibilidade de facer unha obra de teatro musical que levamos adiante despois da morte de Bolaño (Camiño longo. Entre as roseiras de Cabanillas). Desde 2003 xa estiven empeñado na escrita e foi cando empezaron a aparecer de continuo materiais”.

Evidentemente, para chegar ata ese cumio, a ese 8.000 dito sexa en termos alpinísticos, Luís realizou moitas escaladas previas preparatorias, que deixaron un ronsel de traballos a cada cal máis revelador no seu momento, ben polas informacións novidosas que achegaban, ben pola maneira anovadora e orixinal de ofrecer, con frescura e mesmo humor sen merma da rigorosidade, as descobertas que encerraban.

No ano 2000 debruzábase xa Luís sobre a especial relación existente entre a obra do poeta e a súa vila natal no artigo "Cabanillas en Cambados, a forxa dun poeta", recollido na revista Pontenorga (nº 2, 2000, Deputación Provincial de Pontevedra) despois dunhas xornadas celebradas en Exposalnés. Pouco despois, en colaboración con Xabier Camba, daba ao prelo Ramón Cabanillas, xornalista cambadés (2001), con edición facsimiliar dos xornais periódicos El Cometa e El Umia. Algo máis tarde, despois de acordalo co inesquecíbel e irrepetíbel teatreiro galego Roberto Vidal Bolaño, Luís confeccionou a peza Camiño longo (Entre as roseiras de Cabanillas) [2004], que puxo en escena en moitas localidades, aínda que xa sen o concurso do autor de Saxo tenor ou Rastros, a compañía “Teatro do Aquí”, dirixida por Belén Quintáns e composta por un elenco de actores e actrices verdadeiramente magnífico: Miguel Varela, Luís Iglesia, Rubén Ruibal, Xoán Carlos Mejuto e Lucía Regueiro. A “banda sonora” desta peza, inspirada en fermosos versos do de Fefiñáns, veu da man de músicos como Javier Debesa, Cándido Lorenzo e Xabier Camba.

Non se detivo con esta peza a odisea investigadora e a ansia divulgadora cabanilliana de Luís. E así, en 2006, revelábanos por vez primeira aspectos esenciais, algúns ben problemáticos por certo, da traxectoria humana e ideolóxica do poeta de Fefiñáns no ensaio "Ramón Cabanillas: a disidencia republicana", que editou en dúas entregas (nº 67 e nº 68), a revista A Trabe de Ouro, dirixida por Méndez Ferrín e da que é secretario Paco de Xenxa. Do mesmo xeito, en outubro de 2008 disertaba sobre o poeta nas “I Xornadas Cabanillas na escola”, organizadas pola Asociación de Ensinantes do Salnés “Candea” e ao ano seguinte achegaba para un catálogo sobre a relación do poeta cos artistas do seu tempo o traballo “Ramón Cabanillas na Catedral da Arte”.

Cando xa estaba ultimando para a editorial Galaxia, coa miña humilde axuda nalgúns pormenores, a súa Crónica de desterros e saudades, que se presentou finalmente ante un público multitudinario no Pazo Torrado o 28 de xullo de 2009, Luís, xunto co propio Paco de Xenxa e contando co patrocinio do Concello de Cambados, articulou ao longo dese ano, co gallo de se cumprir o cincuenta cabodano do pasamento do poeta dos Camiños no tempo, a celebración dun tan intenso como fermoso e completo Ano Cabanillas, de feliz memoria para todas as persoas que tivemos a sorte de colaborar nel e poder vivilo en toda a súa intensidade. 

No contexto dese ano foron tantas e tan variadas as actividades desenvolvidas que ben se pode dicir que poucas vilas do país honraron en época recente con semellante intensidade e calor popular un seu escritor. A man de Luís, canda a de Paco, estivo efectivamente detrás de practicamente todas as actividades despregadas, fose asesorando o roteiro caballiniano que moitos fixemos guiados pola sabia man e a incansábel verba do mestre Manuel Núñez ou as postas en escena e lecturas teatralizadas que algúns colectivos fixeron de varias producións do coautor de O Mariscal; fose promovendo un inesquecente recital poético cos integrantes das Redes Escarlatas; fose articulando e comisariando de facto unha magnífica exposición no Pazo Torrado do Museo de Pontevedra sobre “Cabanillas e os artistas galegos do seu tempo”; fose preparando a edición dunha escolma do Cabanillas máis cambadés para reparto gratuíto a todos os veciños e veciñas co título de Roteiros pola poesía de Ramón Cabanillas; fose confeccionando unha antoloxía para Factoría K, con preciosas ilustracións do artista Anxo Pastor; fose, en fin, tomando parte nos actos solemnes que a Academia Galega celebrou en novembro de 2009 en honra a Cabanillas, baixo a presidencia de Xosé R. Barreiro Fernández: unha ofrenda floral no Panteón de Galegos Ilustres en Compostela, outra no paseo da Calzada na tarde do sábado 14 de novembro e unha inesquecíbel sesión plenaria extraordinaria, literario-musical, ese mesmo día na Xuventude, na que Luís fixo as veces de presentador e a miña filla Aloia as de rapsoda, unindo as súas voces ás dos académicos Salvador García-Bodaño, Margarita Ledo, Méndez Ferrín, Darío Xohán Cabana, Francisco Fernández Rei e o presidente Barreiro Fernández. O gaiteiro Xaquín Xesteira, luxo e honra da música cambadesa actual, interpretou aquela xornada o hino galego para fechar solemnemente ese emocionante acto.

No mesmo 2009 Luís Rei aínda elaborou e comisariou para a editorial Galaxia, con motivo da edición da súa propia biografía do poeta de Fefiñáns, a exposición “Ramón Cabanillas. A roseira dos recordos”, que percorreu numerosos lugares da xeografía galega durante varios meses, proxectando con forza a efeméride que tanta actividade cultural marabillosa e irrepetíbel foi quen de concitar e suscitar.

O propio Luís conferenciou sobre Cabanillas chamado por numerosas entidades de todo o país: no Concello de Moaña nun acto organizado pola Agrupación Cultural Nós (20.11.2009), na Casa Galega da Cultura de Vigo (13.1.2010), etc. Na prestixiosa revista galega de cultura Grial deu a coñecer en 2010 (nº 185) o artigo “Cinco poemas pouco coñecidos de Ramón Cabanillas” e escribiu asemade o ensaio “A Obra Completa de Ramón Cabanillas. Outro cincuentenario das angueiras de Blanco Amor” para facer parte do volume EBA 5.0. O universo de Eduardo Blanco Amor 50 anos despois de A Esmorga, publicado pola Difusora de Artes, Letras e Ideas ourensá. Con destino a unhas Xornadas celebradas en Ourense preparou en 2011 igualmente o relatorio “Faustino Santalices e Ramón Cabanillas, dúas almas xemelgas”. 

Os serios problemas de saúde que asaltaron e afectaron a Luís despois da intensa xeira que veño de recordar supuxeron unha obrigada paréntese tanto no seu quefacer profesional como no seu laborar arreo no estudo e na difusión do noso poeta.

Aínda non ben recuperado, retoma nos últimos tempos esa vertente e por iso gozamos da súa palabra e presenza en actos culturais ben fermosos celebrados en Cambados en datas recentes, como a presentación, en agosto de 2014, da tradución ao xaponés dunha escolma de poemas de Cabanillas feita por Takekazu Asaka ou, en outubro dese mesmo ano, no acto en que a profesora rusa Elena Zernova nos falou das traducións de Cabanillas e doutros moitos autores da nosa literatura ao ruso. Presentado pola miña compañeira Isabel estivo hai uns meses tamén dando unha conferencia nas ribeiras do Tea sobre a relación entre Cabanillas, o Balneario de Mondariz e o empresario galeguista Enrique Peinador. E antes de ser atacado de novo pola maldita enfermidade que semella non querer deixalo en paz, Luís acaba de culminar hai apenas unhas semanas a ordenación e catalogación dese legado documental extraordinario sobre Cabanillas do que a familia fixo depositario ao concello de Cambados e que, en breve, poderá estar ao dispor dos innumerábeis admiradores e investigadores da figura do bardo de Fefináns.

Unha segunda razón pola que a figura de Luís trascende enormemente á do simples veciño e amigo que é para todas e todos nós reside no feito de que encarna, tamén sen ningún xénero de dúbidas, unha das referencias indispensábeis que cómpre facer á hora de falar do potente movemento que desde hai anos vén funcionando no noso país para a recuperación, dignificación, investigación e difusión da cultura marítima e fluvial.

A Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial naceu nun encontro de embarcacións tradicionais en Ribeira no verán de 1993 e constituíuse legalmente ao ano seguinte, fixando a súa sede precisamente en Cambados, onde moraban tres das persoas fundadoras do Grupo Etnográfico Mascato, que xogou un papel fundamental na articulación da citada Federación: Dionisio Pereira, Lola Varela e, como non, Luís Rei.

A Federación irá medrando paseniñamente desde aquela data e agrupando ata medio cento de entidades, algunhas delas fluviais e varias do irmán Portugal, e celebrará cada dous anos os seus Encontros de Cultura Marítima, con carácter itinerante: Ribeira (1993), Coruxo (1995), Ogrove (1997), Rianxo (1999), Poio (2001), Illa de Arousa (2003), Cambados (2005), Ferrol (2007), Muros (2009), Vilagarcía-Carril (2011), Serra de Outes (2013)... En todos eles e de moi variados xeitos, ademais, arrimou o seu ombreiro xigante Luís, como activista, como técnico, como dinamizador ou como programador, sen renunciar ao pracer de navegar, de conversar, de botar uns risos e de acabar esas intensas xornadas de camaradaxe e salitre cos consabidos cánticos efervescentes de cervexa ou viño, que auga non bebo, mirá, mira Maruxiña, mirá... Vós xa me entendedes.

Cambados débelle particularmente a Luís, neste sentido, a celebración no verán de 2005 dun Encontro (o VII) e dunhas Xornadas de Cultura Marítima que co seu palangre de conferencias, recitais, debates, exposicións, presentacións de libros, recreacións de actividades na ribeira, navegacións e travesías, visitas ao Serrido coas mariscadoras de Guimatur e presenzas moi destacadas, entre as que me permitirei recordar a do historiador Ramón Villares e a dos escritores Manuel Rivas, Bernardino Graña, Xosé Vázquez Pintor ou Ana Romaní, entre moitos outros (sen esquecer os da “casa”: Moncho Caride, Tabuyo, Xosé Mª Vila Ribadomar, Manuel Seixas, etc.), fixeron da vila do Albariño un porto de referencia imprescindíbel para todos os amantes dos barcos tradicionais e da cultura mariñeira.

Esas Xornadas, nas que Luís se volcou cunha fortaleza que deixou pálida a do seu admirado Taurus dos cómics do Jabato que lía entusiasmado cando meniño, contaron na ponte de mando con outros ilustres cambadeses: Paco de Xenxa, na cabeceira do seu comité organizador, canda o director do Museo do Mar de Alcabre, Pablo Carrera; Xaquín López Cuíñas, á fronte da propia Federación Galega no seu conxunto; e, por último, Fernando Piñeiro, presindido o Clube Mariño Salnés, que correu con moito do traballo “de fontanería” que un evento así require necesariamente.

A Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial, contando sempre con esa cualificada achega altruísta de Luís, fará informes, asesorará museos, montará exposicións e actividades de divulgación do patrimonio material e inmaterial vinculado ao mar, rehabilitará e recuperará embarcacións tradicionais, acudirá a encontros de cultura marítima noutras latitudes (Euskalherría, Países Cataláns, Andalucía, Bretaña...), abrirá unha páxina web, publicará sucesivas edicións do volume O patrimonio marítimo de Galicia, editará o boletín informativo O Apupo e botará desde 2004 aos mares de tinta ata sete números da revista Ardentía, na que, poderiamos dicir, Luís exerceu de experimentado capitán, Paco de Xenxa de competente contramaestre e un servidor fixo como boamente soubo un pouco de todo, sen deixar de ser nunca grumete ou chó, como lle dicían na miña terra aos rapaciños que se ocupaban de manter os traiñós en condicións e de chamar na madrugada polas tripulacións, rúa por rúa e casa por casa, ao cruel berro despertador de: “Fulano! mar!”.

A colección dos sete números de Ardentía, a carón de artigos escritos desde variadas perspectivas (antropoloxía, etnografía, socioloxía, economía, historia, memoria...) por unha nómina escolleita e moi plural de colaboradores (Calo Lourido, Mariño Ferro, Ivone Magalhães, João Baptista, Bernardo Máiz, Dionisio Pereira, Ernesto López Naveiras, Esperanza Piñeiro, Andrés Gómez Blanco, Chisco Fernández Naval, Ernesto Parada, Lola Varela, Luís Teira, Manuel García Sendón, Carme Hermida Gulías, Xosé Manuel Vázquez Rodríguez, Martina Betanzos, Xosé Lois Vilar, Toni García, Orlando Viveiro, Lois Ladra, Marcelino Abuín, Manuel Pérez Rúa, Gumersindo Mosteiro, Celestino Pardellas, Susana Rial, Xavier Brisset, Pedro García Vidal, Xaquín Lores, Fernando Salgado....) e a carón de materiais gráficos, fotográficos e pictóricos realmente exquisitos (Eduardo Baamonde, Conde Corbal, Ruth Matilde Anderson, Ernesto Goday, Ramón Dimas, Abelardo Miguel, Anita Conti, José Suárez, Maribel Longueira, Lino Prieto, Balbina López Santos, Cancelo, Sole Rei, Lema Suárez, Prudencio Canitrot, Eduardo Blanco Amor...) atesoura tamén lúcidos e incisivos editoriais de Luís baixo o rótulo de “A Atalaia”, algúns artigos da súa autoría individual, como o titulado “Sobre o leste duro e outros ventos mareiros (bolinando no mar de Cabanillas)” que se publicou no número nº 5, e outros feitos en colaboración con Paco e comigo mesmo, como “Fálame de barcos...” (nº 2). En todo caso, é de absoluta xustiza consignar aquí que sempre a revista navegou seguindo as cartas marítimas do capitán Luís e que sempre botou redes nas postas que marcou previamente a súa sabia man. De aí o resultado, claro, que inmodestamente (pola pequena parte que me toca) me atrevería a cualificar como excelente para unha revista de cultura galega do noso tempo.

Tamén deixou a súa impronta Luís na outra publicación animada pola Federación, esta máis ben como boletín interno, O Apupo, onde recordamos un “caderno de bitácora” seu (nº 7, outubro de 2004) que constituía unha completa e amena crónica da viaxe dunha expedición da Federación Galega ao encontro de embarcacións de Dournenez, na Bretaña, celebrado en xullo de 2004. Tamén no mesmo boletín adiantou (nº 8, marzo 2005) un “Manual de uso para tripulantes” de cara á celebración en Cambados do VII Encontro da Federación.

En marzo de 2006, Luís participaría como relator nas Xornadas sobre Patrimonio Marítimo celebradas en Oleiros e deleitaría aos asistentes co texto “Unha ollada desde a historia ao noso patrimonio marítimo”, en que repasaba de maneira tan necesariamente breve como amena e deliciosa o desenvolvemento histórico da actividade marisqueira e pesqueira nas costas e mares da Galiza desde a Prehistoria aos nosos días.

No volume Tendendo cabos, editado polo Museo de Mar de Vigo en 2007, Luís achega igualmente o seu artigo “Mar e lecer”, ao que pertence este fragmento que vou ler a seguir, que traio a colación para que reparedes como para el, igual que para grandes historiadores do noso mar como Dionisio Pereira, Calo Lourido, Staffan Mörling, Ivone Baptista, Fernández Rei, Alonso Romero e tantos outros, o coñecemento e a divulgación da nosa cultura marítima nunca quixo ser sinónimo de ocultamento, edulcoración ou mistificación folclorista (no peor sentido desa palabra tan fermosa, “folklore”), senón revelación completa, crónica verdadeira, testemuño fiel. Quen, coma é o caso de Luís, naceu escoitando ondas e ghavotas e tivo na casa por pais un mariñeiro afouto que tivo que faenar nas augas xélidas de Terranova e unha pescantina/mariscadora afeita aos fríos, ás guelras e aos salitres, e quen, coma el, na propia adolescencia gañou as primeiras pesetas indo ao mar, ghastando estrobos e curtindo cos ventos a cara, mal podía formar no batallón dos que quererían cantar só a beleza ocultando a dureza e maila pobreza, por moitos séculos inseparábeis do vivir das xentes dos nosos mares:

É tan apreciada a beiramar para o gozo do ocio que estamos ficando sen ela, soterrándoa baixo millóns de metros cúbicos de formigón e ladrillos. Estamos matando as praias de tanto que as amamos. Como contar, logo, que as cousas non sempre foron así, que gozamos do mar, en termos históricos, desde antonte? Pois o certo é que o mar foi ollado durante moitos séculos como un medio inseguro, húmido e descoñecido, con ondas que deitaban na mallante das praias estrume e magas de peixe dispostos a apodrecer e ser esterco, porta taberta para pestes e piratas, lugar dos naufraxios e morada das cocas e outros monstros. A maior parte dos nosos devanceiros sentiron ante o mar inseguridade e desacougo”.

Paco de Xenxa, Xaquín Lores, Lino Prieto, eu mesmo e Luís Rei elaboramos, en fin, unha preciosa Axenda do Mar 2008 para a consellería de Cultura e Deporte da Xunta de Galicia, que logo gabou xenerosamente Méndez Ferrín nas páxinas do Faro de Vigo e que serviu, xunto con outros proxectos como o programa NaBeira, o periplo do Barco da Memoria e a posta a punto do Museo de Mar en Alcabre, para reforzar aínda máis se cabe a boa imaxe da nosa cultura na Feira Internacional de Cultura Marítima de Brest (Bretaña), evento no que Luís volveu ser un dos corazóns que con máis forza latexaron dentro da nutrida e entusiasta delegación galega.

Unha terceira razón da extraordinaria relevancia de Luís Rei (e agardo que a estas alturas do meu discurso, que xa vai enfiando o seu final, ninguén das persoas presentes siga pensando que esaxeraba hai uns minutos cando me expresaba en termos tan tallantes na medición da súa talla intelectual) reside na súa traxectoria profesional como técnico de cultura, que ninguén mellor que os propios cambadeses, sexan de nación ou de adopción, podemos certificar.

Na Galiza dos últimos trinta e cinco anos, a carón de nomes como o de Manolo Pérez Rúa, técnico cultural de Moaña, e o de Xabier Camba, en Vilagarcía, só por citarmos algúns referentes, Luís Rei tense significado como un dos profesionais de maior valía, constancia, compromiso e bo facer neste eido. Reparade non só no carácter pioneiro que tivo a súa participación decisiva na posta en marcha, aló polos anos 80, do colectivo “LandRover”, senón tamén, e sobre todo, no seu magnífico traballo á fronte da biblioteca municipal de Cambados nas diversas localizacións polas que ten pasado nos últimos lustros; nas innúmeras magníficas pezas de teatro, tanto infantil como adulto, que nos trouxo Luís como programador; e, así mesmo, na pléiade de actos culturais de todo tipo e c0ndición que promoveu directamente ou organizou como técnico: conferencias, recitais, xornadas, exposicións, sesións de contacontos, certames, concursos, presentacións de libros, etc., 

A comezos dos anos 90 encargouse especificamente da posta en marcha dun Centro de Documentación Local, para reunir, clasificar, catalogar e dar uso e divulgación a todos os elementos do patrimonio cultural cambadés e xuntar bibliograficamente todo o que se escribiu de, desde, para, por, sobre ou en Cambados.

Luís foi “alma mater” ou elemento imprescindíbel dalgúns dos eventos culturais máis relevantes vividos na vila do Albariño nas décadas precedentes. Refrescarei a memoria dalgúns deles: en 1997, as xornadas “Modernos e malditos”, pioneiras á hora de reivindicar a valía do poeta Lois Pereiro, máis tarde obxecto de homenaxe no Día das Letras Galegas; en 2003, a exposición “Plácido Castro. O Compromiso cunha Galiza universalista”, en colaboración con Xavier Camba; en 2005, a estrea polo Centro Dramático Galego no IES Asorey dunha versión da peza teatral O Mariscal, de Cabanillas e Villar Ponte, debida a Marcelino de Kukas; en 2011, a proxección do documental de Antón Reixa sobre Maruja Mallo e a presentación dunha biografía parcial da pintora, da que eu mesmo fun coautor; e aínda en datas moi recentes a fermosa e merecida homenaxe ao pintor cambadés Lino Silva.

Pódese dicir que moitos dos traballos que asinaron persoas como Antón Mascato, Maribel Iglesias, Adela Leiro, Manuel Núñez, Jacobo Domínguez e tantos outros intelectuais e educadores de Cambados e moitas das actividades dos centros de ensino e de colectivos como “Candea”, “Unha Grande Chea”, “A Santa Compaña”, “Caracol”, “Xironsa” e un longo etcétera teñen débeda recoñecida de asesoramento, orientación, axuda, ou das tres cousas á vez, con Luís.

O seu mérito aínda se agranda máis cando consideramos unha cuarta vertente do seu quefacer, onde brilla tamén a súa figura con forza e orixinalidade propias. Refírome, xa o supoñeríades, a ese labor que leva exercendo durante décadas como constante, documentado e ameno divulgador en revistas, xornais e todo tipo de publicacións populares das múltiplas vertentes, facetas e figuras da vida histórica, social e cultural de Cambados, do seu Ogrove natal e do Salnés, en xeral.

Durante o 2006, ben o lembraredes, publicou unha sección no suplemento mensual “Máis Cambados” do Faro de Vigo (edición Arousa), titulada “Tópicos e pretextos para unha historia de Cambados”, que alguén debería reunir e editar como libro canto antes para que puidese estar ese tesouro de memoria ao dispor das novas xeracións de cambadeses. Desde hai tempo colabora tamén coa revista Sustansia, que se edita na vila meca, con artigos na mesma liña de glosar con amenidade e humor non exentos nunca do necesario rigor documentado feitos, anécdotas, sucesos e figuras da historia e da memoria comunal máis próxima.

Luís foi quen preparou e coordinou as exposicións e posterior edición en dous volumes de fotografías antigas sobre a vila do Umia: Cambados: dos tempos idos (Gráficas Salnés, 1990) e Cambados, século XX (Gráficas Salnés, 2000). Foi axudado na montaxe deses traballos, como en tantos outros da mesma índole posteriores, por Xavier Camba e polo chorado Roberto Camba.

Limiares para revistas dos centros de ensino como Enórmic, entrevistas para esas revistas, como Bardos do IES Bouza Brey, charlas en numerosos colexios... En 2010, publicou un texto intitulado “O que non sei foi co vento” no volume Mecos. A memoria dos homes, editado polo EDNL do IES As Bizocas, baixo a coordinación de Patricia Arias Chachero e de Antón Mascato García. O texto de Luís, emotivo, ocorrente e precioso coma poucos, contén fragmentos como estes, que seguramente coñeceredes mais que non me resisto a compartir convosco de novo:

Cando o tempo da mocidade da maior parte dos mecos deste libro xa esmorecía tamén eu aprendín a axexar os xeitos de vida, para o bo e para o malo, mirando con atentos ollos de neno desde detrás dun mostrador a mulleres e homes gobernando o seu vivir. Algúns eran conscientes do seu labor educativo, como un bo home que sempre me dicía:
Si, Luisiño, si. Cando eu morra quero ir pró inferno, que no “sielo” non hai máis que vellas e miniños de teta, e no inferno vaiche estar Fidel Castro e máis Juana Mancaria bailando en pelotas.
Aínda hoxe non sei quen era Juana Mancaria de tan suxestivo danzar, pero podo xurar que foi unha muller importante na miña infancia.... Como arquetipo”.

Precisamente no texto de presentación dun deses volumes citados, Cambados: dos tempos idos, aínda que figure como anónima, a man de Luís estampou unha lúcida reflexión sobre o valor da historia local que cómpre traer a colación nos tempos que vivimos, sequera sexa porque estamos en vésperas de comicios municipais e a algunhas persoas candidatas lles pode resultar útil a reflexión pensando no inmediato porvir:

Hoxe o entorno máis cercano é o primeiro en estudiarse e a historiografía local pasou de ser materia de traballo de eruditos solitarios para ser tarefa colectiva (por suposto o traballo individual será sempre imprescindible) e ilusionante da comunidade. Xa sabemos que as pirámides non as fixo un faraón senón un povo e que os protagonistas da historia de Cambados non foron unha ducia de ilustres senón todos os veciños co traballo e co lecer, construíndo, cultivando e navegando. Sen embargo, a uniformización cultural que padecemos producto do poder dos grandes medios de comunicación fai que corramos o perigo de perder para sempre parte do legado cultural que nos deixaron os devanceiros e recuperalo é unha necesidade urxente”.

E cómpre considerar, finalmente, moitos outros traballos e participacións de Luís que non responden ou encaixan en ningún dos catro focos de interese xerais que acabo de repasar, pero que contribúen igualmente á relevancia do seu contributo global para a cultura de noso.

Refírome, por exemplo, ao seu artigo revelador sobre as orixes da celebración do 25 de xullo como festa da galeguidade -publicado co título de “Non é en honor do Patrón (sobre as orixes e antecedentes do Día Nacional de Galiza)” no número 82 da revista, xa citada, A Trabe de Ouro, en 2010 -; ou ás súas investigacións aínda inéditas sobre a figura de Basilio Álvarez, tan vencellada á de Cabanillas, e tamén sobre o, disque, fillo bravo do abade de Beiro, o dramaturgo galaico-arxentino Gerardo Ribas; ou ao relatorio sobre “O xornal Galicia Nueva e os galeguistas” que preparou para unhas xornadas sobre a figura de Xosé María Díaz Castro celebradas no IES Fermín Bouza Brey de Vilagarcía en outubro do pasado ano.

Entraría na conta do seu haber, como non, o seu traballo comprometido como defensor da natureza, el que foi, debe salientarse, o primeiro presidente do Colectivo Ecoloxista do Salnés e que figura, ademais, como colaborador, levado pola miña humilde man, na nómina de articulistas da revista ecoloxista Cerna, onde escribiu en 1996 sobre “O conflito da praia da Lanzada” (nº 17).

E, por suposto, en vésperas da festa máis grande do noso idioma, non podo eludir a referencia ao seu probado e entregado amor pola lingua de noso, tan constante como exemplar e que se pon de manifesto, por centrarnos só no máis recente, na súa participación nalgúns actos emblemáticos. Así, en novembro de 2009, está presente na chamada “Declaración de Mondariz-Balneario”, organizada pola plataforma “Galeguizar Galicia”, en homenaxe a Cabanillas no 50 cabodano do seu pasamento. Nesa ocasión, os rexedores de Cambados, Cuntis, Dozón, Meis, Moaña, Mos, Redondela, Silleda e Mondariz-Balneario (concellos todos eles en que Cabanillas exerceu como funcionario municipal nalgún intre da súa vida) comprometéronse a incorporar e potenciar o uso do galego na administración local e a promover a cultura na nosa lingua.

Estivo Luís tamén, en febreiro de 2010, en Ogrove na presentación (que se fixo simultaneamente en 63 localidades de todo o mundo, entre as que non faltou Cambados, onde interviñemos Paco de Xenxa, Pilar Ponte e un servidor na Libraría Cabanillas) do volume 55 mentiras sobre a lingua galega, editado por Laiovento e promovido pola plataforma Prolingua, baixo a coordenación do profesor da Universidade de Vigo Quique Costas. Ese libro editouse para facer fronte á enxurrada de prexuízos e hostilidades contra o galego postos de novo en circulación desde aqueles días ata hoxe mesmo por determinados partidos políticos e por determinadas asociacións disque “bilingües” que máis ben semellan “bífidas”, tal é o veleno que deitan cada vez que falan sobre o noso dereito a vivirmos en galego na propia Terra do galego...

Todas estas facetas de Luís Rei (e aínda outras que, límite de tempo obriga, fican necesariamente no tinteiro) trouxérono ata este Auditorio hoxe para facelo completa e absolutamente merecente coma poucos de recoller un premio que encerra no nome que soporta e na data da súa entrega dúas inmellorábeis razóns de xustiza e oportunidade. 

Non lle roubarei máis tempo á vosa paciencia, que agradezo en todo caso, e vou rematar esta chufasión ofisial cumpríndolle un pequeno capricho ao benquerido Luís.

Non poucos lembraredes que cando me entregaron a min na 8ª edición, tal día coma hoxe, este premio, Luís, por estar daquela en París de Francia coa familia e non poder acudir ao acto en persoa, enviou un texto que leu por el (quen se non?) Paco de Xenxa. E nese texto, cheo de cariño e de humor, Luís non só propuña que me desen a cruz de ferro ao mérito cultural cambadés por, sendo como dixo Paco “heroico soldado de Viveiro a traballar ás ordes dun cabo furriel do Grove”, ter ordenado aló polo curso 95/96 a papelada toda do Centro de Documentación Local cando aínda estaba a Casa da Cultura no edificio da Rúa Nova, senón que me tiraba tamén un pouco das orellas por dedicar demasiado tempo á investigación literaria e ao traballo docente e deixar abandonada a musa poética... Pois ben, benquerido camarada e inmenso amigo Luís, velaquí tes, como o mellor agasallo que che podo ofrecer hoxe, un “pobre enxedro” desa musa retomada que che dedico con toda a alma. Titúlase LUCES QUE FULGURAN e di así:

LUCES QUE FULGURAN

Para Luís Rei, amigo, camarada, irmán

Agárdanos a todos o día
en que debamos converternos
en luces que fulguran na néboa,
soas,
coa única ilusión de orientar as travesías,
dende lonxe,
daqueles que han ser carne da nosa carne
pola historia fóra.

O tempo vainos convidando, andar de boi,
a nos perdermos polo ronsel de popa
- xa foron os días de aturar rexamente
bategadas, pantocadas, vendavais -
e as manobras van adoptando
un ar preludial de recalada ou desembarco.
 
Contra a dureza cruel, porén,
deste destino que asexa inexorábel,
querendo convertelo todo en cinza,
érguense maxestosos e puros
tesouros labrados no decorrer dos días:
ansias convictas de exemplaridade,
desafiantes proclamas contra a submisión,
risos e bicos frescos apañados
nas bocas cálidas que máis quixemos,
traballos, loitas, sacrificios
que despregamos, ilusos e teimudos,
sobre un lenzol de entregas
en horas sen taxa
para darmos iluminado un algo
os escuros subterráneos
en que se extravía por veces a vida
ou para desvelarmos,
intrépidos, rebeldes e únicos,
teselas ata entón opacas da nosa identidade.

E todo isto será o que quede,
concluso pero firme,
mentres camiñamos cara ao silencio repleto
sabéndonos rumor incensante
a borboriñar nos oídos do futuro,
candea ou farol perpetuo na néboa
en que han de se ver mergullados igualmente,
noite e vida adiante,
os argonautas que veñen
incesantes
atrás de nós.

xoves, 7 de maio de 2015

Manifesto do STEG no Día das Letras Galegas 2015

Comparto nesta miña ínsua particular este texto que fai público o sindicato ao que pertenzo, o STEG, co gallo da celebración dun novo Día das Letras Galegas.
Alguén podería pensar, a priori, que nunca menos cousas houbo que celebrar nun 17 de maio como este ano.
Por unha banda, o persoeiro elixido pola Academia Galega, Xosé Filgueira Valverde, ao lado dunha indiscutíbel e inxente obra investigadora e divulgativa da cultura de noso que non debe ignorarse, presenta na súa traxectoria determinados feitos políticos e compromisos públicos difíciles de xustificar e que non contribúen, precisamente, a que floreza en moitos segmentos da sociedade ese sentimento de homenaxe querendosa e revindicativa que ten acompañado tantas outras veces a celebración da efeméride.
Por outra, a recente difusión dos resultados da enquisa ás familias do INE 2013 ten servido de badalada anunciadora da triste constatación de que o galego segue indo en constante devalo e de que non semella moi afastado o día en que poida converterse, por primeira vez na súa xa milenaria historia, en lingua minoritaria no seu propio territorio.
Aínda a isto cabería engadir a teimuda persistencia do Partido Popular, do goberno de Núñez Feijóo e da Consellería de Cultura e Educación, mesmo que se producise relevo á súa fronte, na aplicación dunha política lingüística verdadeiramente hostil cara ao uso normalizado da lingua propia. Esa política, plasmada no ámbito do ensino no mal chamado “Decreto de Plurilingüismo”, minoriza á mantenta o galego nun dos espazos que máis repercusión positiva podería ter para a capacitación idiomática do alumnado e para o desterramento de prexuízos seculares nas pautas habituais de uso. Esa mesma política recorta continuamente, ademais, medios e liñas de axuda para o sector cultural do país no seu conxunto, onde a lingua de noso florece a pesar de todos os pesares con forza e talento: audiovisual, música, teatro, literatura, bibliotecas, traducións, prensa monolingüe...
Tampouco no campo das entidades que loitan honestamente pola normalización se observa nin a necesaria vontade de revisión autocrítica das fórmulas e estratexias implementadas nos últimos tempos, que cando menos poden ser tildadas como “francamente mellorábeis”, nin se abesulla no curto prazo unha dinámica que permita anovar discursos, explorar outro tipo de accións e mobilizacións normalizadoras e que acometa, en fin, a cada día máis urxente e peremptoria “despartidización” que a causa da lingua necesita para adquirir unha transversalidade social real e eficaz.
E con todo, para o STEG o 17 de maio sempre estará sinalado no calendario con letra maiúscula como día festivo, isto é, como data para celebrar con todo o entusiasmo, por máis mouro que poida estar aparentemente o horizonte. Desta volta poñeremos o noso gran de area cunha festa que celebraremos o sábado 16, a partir das 18.30 horas, no local da compañía Hipócrita Teatro en Lugo (Rúa Becerreá, nº 2), con números de poesía, teatro, contacontos, globoflexia e música para todos os públicos e á que convidamos cordialmente a toda persoa amiga que ata alí queira achegarse.
Día das Letras Galegas 2015. Día de combater desánimos. Día de sementar esperanzas. Día de promover e compartir con canta máis xente se poida todo tipo de actividades coa lingua de noso como pretexto divertido e como bandeira de unión. Día de reivindicar dereitos esenciais que nos pertencen como persoas e como pobo. Día, en fin, para tornar aínda máis visíbel e presumir con lexítimo orgullo desta xoia colectiva tan preciosa que temos, labrada por innúmeras xeracións.
Secretariado Nacional do STEG
Maio de 2015

venres, 1 de maio de 2015

SOBRE A FIGURA DO ALMIRANTE CHICARRO


O Almirante Chicarro

Un día 6 de xullo de 1812 nacía en Viveiro o neno Nicolás Fernández Chicarro Leguinechea, quen había de acadar, andado o tempo, un lugar destacado na historia da Mariña de guerra hispana, como ben se encargou de recrear o chorado escritor Fernando Güemes na súa obra Navegar el siglo.

Ano e pico máis novo que Nicomedes Pastor Díaz, o futuro almirante Chicarro foi bautizado polo sacerdote Juan Maseda o día 8 de xullo daquel 1812. O seu nacemento en Viveiro, porén, tivo moito de circunstancial, pois era fillo do mariño da Armada Joaquín Fernández Chicarro y de la Vega, destinado provisionalmente na vila do Landrove pola Comandancia de Ferrol para xestionar asuntos relativos á “matrícula do mar”, e da moza vasca, natural de Gernika por máis señas, Margarita Leguinechea, con quen aquel casara na Graña (Ferrol) o 4 de xaneiro de 1807. 

OS DEVANCEIROS PATERNOS DE CHICARRO 

Seguindo os estudos feitos en 2006 polo profesor Juan M. Bartolomé Bartolomé, podemos dicir que a saga familiar paterna de Don Nicolás, os Fernández-Chicarro, tiña asento desde cando menos o século XVIII na cidade de León e pertencía á burguesía mercantil, con negocios de venda de cera, panos e sedas, arrendo de gando, adegas, etc. Dispuña dun local comercial en plena Praza Maior leonesa e residía no emblemático barrio de San Martín. O bisavó paterno do noso futuro almirante, Antonio Fernández-Chicarro, aparece citado no Catastro de Ensenada como próspero comerciante da capital leonesa, naquela altura viúvo e con tres fillos. 

Un deses tres fillos, Agustín Fernández-Chicarro, que ha morrer en 1816, será o continuador dos negocios familiares, con especial relevancia na rama téxtil e na produción e distribución vitivinícolas. Dun primeiro matrimonio con Rafaela de la Vega, muller que procedía da vila leonesa de Villamañán pero que tiña asemade ascendentes na localidade galega de Palas de Rei, ese Agustín tivo tres fillas (María, Teresa e Pascuala) e catro fillos: Justo; Mariano, que seguiu carreira eclesiástica e acabou os seus días exercendo de cóengo conventual; José, que foi quen continuou cos negocios familiares; e finalmente, Joaquín, pai do noso protagonista, que fixo carreira militar como alférez de fragata da Armada, con destino en Ferrol.

O citado José fundou en 1801, con seu pai Agustín e seu cuñado Antonio Puelles, a compañía “Chicarro e Hijos”, que acabaría disolvéndose en 1814, e grazas aos procesos desamortizadores, á súa pericia para os negocios e ao seu ben dotado casamento con Rosa Alonso, levou aos Fernández-Chicarro ao punto máis álxido de prosperidade e patrimonio, ata a súa morte, acontecida en 1848. 

Do pai de Nicolás, Joaquín, tense ocupado o erudito Dalmiro de la Válgoma y Díaz-Valera no volume Los Guardia Marinas Leoneses 1719-1811 (1941). Por el sabemos que sentou praza de garda mariña no Departamento de Ferrol o 22 de xuño de 1792 e que acadou o rango de tenente de navío o 23 de febreiro de 1809, en plena loita contra os franceses. Sinala o cronista Donapetry na súa Historia de Vivero y su Concejo (1953, pp. 442-444), pola súa vez, que do matrimonio de Joaquín con Margarita Leguinechea naceron, ademais de Nicolás, outros dous fillos varóns, chamados Mateo e Agustín, respectivamente, que seguiron tamén carreira na Armada, mais que morreron moi novos. 

ACCIÓNS HEROICAS NA PRIMEIRA GUERRA CARLISTA 

Aínda que xa se discutiu o asunto nas Cortes gaditanas de 1812, foi en 1836 cando se suprimiron definitivamente as “probas de nobreza” para o acceso á oficialidade no Exército hispano. Moitos elementos da cada vez máis potente clase burguesa mercantil, como é o caso de Joaquín Fernández-Chicarro e dos seus propios fillos, Mateo, Agustín e Nicolás, encontraron así na milicia unha boa vía de ascenso e recoñecemento social. O mesmo podería predicarse doutras distinguidas familias mercantís do Viveiro de comezos do XIX, como a dos García Dóriga, pois como é sabido un fillo de Don Cipriano e irmán do escritor Alfredo, José, tamén fixo carreira no Exército. O cursus honorum militar no axitado século XIX hispano (invasión napoleónica, guerras de independencia das colonias americanas, guerras carlistas, aventura africanista, intervención en México, guerras de Cuba, etc.) ofrecía, está claro, unha constante posibilidade de distinción, recompensa e ascenso vía méritos de guerra.

Nicolás Chicarro responde plenamente a certo perfil frecuente no seu tempo: o de fillo de militar de carreira que ingresa moi novo na Armada, que accede axiña ao oficialato (con tan só 23 anos) e que se distingue pola súa afouteza e ousadía en sucesivos episodios bélicos, o que fai que gañe recoñecementos e ascensos meteóricos. No seu caso, o escenario primeiro das heroicidades vai ser a cornixa cantábrica peninsular, no marco do enfrontamento entre os liberais, bando no que Chicarro milita con fervor, e as hostes defensoras dos dereitos de Don Carlos ao trono.


En diversos combates durante a Primeira Guerra Carlista (1833-1839), Chicarro dá mostras de valor e pericia que lle abren as portas a sucesivos ascensos. Como parte da dotación do bergantín Guadiana participa en 1834 en varios desembarcos en Pasaia, Donosti e Getaria. Serviu logo nas baterías defensivas de Portugalete e a finais de 1836 tomou parte en diversas accións decisivas na batalla de Bilbao, bastión liberal cercado polos carlistas. É entón cando logra facer chegar un buque con víveres e municións á cidade sitiada, rompendo o cerco de que era obxecto. O “parte” que desde Bilbao e con data de 3 de novembro envía ao ministerio de Mariña o daquela comandante xeneral interino das forzas navais da costa de Cantabria, brigadier José Morales de los Ríos, sinala que na acción participou, entre outros buques, “un quechemarín con municiones y víveres para la plaza, custodiado por el guarda-marina don Nicolás Chicarro con diez artilleros”. Noutro parágrafo do seu informe o amentado brigadier indica que cando os fusileiros carlistas de Olaviaga romperon fogo sobre o convoi liberal, “fueron contestados por la gente del Clotilde y la tropa que dirigía Chicarro con mucho acierto” (Cf. Eco del Comercio, Madrid, nº 935, 20.11.1836). 

Tamén estivo presente o ilustre fillo de Viveiro nos ataques e capitulacións das vilas de Irún e Ondarribia, os días 17 e 18 de decembro de 1837, respectivamente. En 1838 manda o canoneiro Veloz e entra de noite na ría de Somorrostro, baixo intenso fogo de fusís, para apreixar un barco cargado de provisións para os carlistas e conducilo a Portugalete. A comezos de 1839, nunha nova acción na ría de Bilbao, consegue en colaboración con outros oficiais liberais que as tropas carlistas se repreguen desde as Arenas ata Algorta. O comandante xeneral das forzas navais do Norte, o xa citado Morales de los Ríos, diríxese entón ao secretario de Estado para declarar que “no puedo menos, Excmo. Sr., que recomendar a V. E. a teniente de navío don Pedro Carvajal, asegurando á V. E. me hallo muy satisfecho del buen comportamiento del de la misma clase don Blas Quesada, y de los alféreces de navío don Nicolás Chicarro y don Manuel Abad, cuyos oficiales, cada uno con su fusil acompañaron á la tropa y marinería para conseguir que se mantuviese el orden y la retirada fuera en los mismos términos, cumpliendo exactamente las órdenes que les he dado” (Cf. Eco del Comercio, Madrid, nº 1746, 10.2.1839). 

Así resumía o xornal El Correo Militar, na nota necrolóxica que publicou o 17 de xullo de 1889, esta brillante folla de servizos do mozo Chicarro durante a cruenta guerra que rematou co chamado “abrazo de Bergara”:

El año 36 se halló en la sección de Galdacano [sic] con la división del general San Miguel haciendo servicio en la línea avanzada del puerto de Pasajes, en la que tuvo varios encuentros con los facciosos, operando luego con la columna del brigadier Iriarte y coronel Castañeda. Disueltas las compañías provisionales donde prestaba servicios militares la marina, pasó el sr. Chicarro á la fragata San Juan, de servicio en la ría de Bilbao, durante el tercer sitio, hallándose en las acciones de los días 2,3 y 4 de Noviembre del año mencionado en la expresada ría, como encargado de las baterías de Portugalete todo el tiempo del sitio y concurriendo á la gloriosa acción del 24 de Diciembre. Por estos hechos de armas obtuvo la cruz de Marina y fué declarado benemérito de la patria, que en aquellos tiempos no andaba el premio en correspondencia con el peligro, ni estaba la nación ni la Hacienda para generosidades. El 12 de Marzo del año 37, ya ascendido á alférez de navío por ascenso reglamentario y desempeñando el destino de ayudante de la mayoría concurrió al ataque y capitulación de la plaza de Fuenterrabía, siendo condecorado con la cruz de San Fernando de primera clase. Nombrado comandante del cañonero Veloz, pasó á las órdenes del comandante del apostadero del Nervión con tropa y marinería de los buques para auxiliar la operación practicada por el gobernador de Portugalete atacando á los facciosos que se presentaron en las alturas de las Arenas de donde fueron arrojados hasta Algorta sosteniéndose nutridamente el fuego por ambas partes, por cuyo servicio mereció de S. M.... las gracias. En premio de haberse hallado en las operaciones sobre el Bidasoa, de las que resultó la capitulación de Fuenterrabía, fué condecorado también con la cruz de la toma de Irún. Del Veloz pasó á mandar la balandra Atalaya, en cuyo mando permaneció los años de 40 y 41 hasta que en 18 de Diciembre de 1842 pasó á Fernando Póo á bordo del bergantín Nervión”.
CHICARRO NA DÉCADA DOS 40 

Espartero
O xeneral Espartero, desde o seu posto de Rexente e a proposta da xunta do Almirantado, asinaría no verán de 1841 o decreto polo que se destinaba ao apostadeiro da Habana ao alférez de navío Nicolás Chicarro (Cf. Eco del Comercio, Madrid, nº 2620, 3.7.1841). Un ano despois, aproximadamente, o noso mariño sería promovido ao rango de tenente (Cf. Eco del Comercio, Madrid, nº 3037, 23.8.1842) e emprendería, en calidade de segundo comandante da nave, unha expedición no bergantín Nervión á costa occidental africana, co fin de facerse co control do enclave de Fernando Póo. 

Cando a partir do mes de maio de 1843 se produzan en diversas cidades españolas a serie de pronunciamentos antiesparteristas que acabaría provocando a marcha ao exilio londinense do espadón de Luchana, Chicarro fará parte da oficialidade da Armada que participa nese movemento insurxente, neste caso como tenente de navío e comandante do citado bergantín Nervión (Cf. El Constitucional, Barcelona, nº 1543, 4.8.1843).

Con ese mesmo buque toma parte durante 1844 en diversos cercos por mar a prazas como Alacant e Cartaxena, onde tiñan lugar insurreccións de corte progresista contra os gobernos de González Bravo e Narváez, e máis no bloqueo de Barcelona durante a chamada “rebelión centralista”, feito este último polo que lle será concedida a cruz da Mariña.

DESTINOS E NAVEGACIÓNS DESDE A METADE DA CENTURIA 

O xornal madrileño El Correo Militar, na nota necrolóxica sobre Chicarro que publicou o 17 de xullo de 1889, explicaba a grandes trazos a traxectoria do noso mariño ao comezar o terceiro cuarto da centuria decimonónica:
"En el año 46, ya capitán de fragata, y mandando la goleta Isabel II pasó á Costa Firme con órdenes reservadas del comandante general del apostadero de la Habana fondeando en la Guaira para proteger los intereses de los súbditos españoles y de otras naciones que reclamaban el apoyo de nuestro pabellón, por consecuencia de la revolución de aquella república. 
Cuando las ocurrencias políticas de Italia en el año 50 se encuentraba [sic] en Gueta y fué honrado por Su Santidad con la cruz de comendador de San Silvestre de Roma en recompensa de los servicios prestados en los Estados Pontificios". 
En maio dese mesmo ano de 1850, a raíña Isabel II e o seu director xeneral da Armada, o marqués de Molíns, distribúen mediante real decreto a forza naval que había de gardar as costas da Península e illas adxacentes en sete grandes divisións, con capitais en Barcelona, Mallorca, Alacant, Cartaxena, Málaga, Cádiz e Coruña, respectivamente, nomeando comandante da última das citadas ao capitán de fragata Nicolás Chicarro(Cf. El Clamor Público, Madrid, 1.6.1850). En 1859 o noso protagonista é nomeado comandante da fragata de hélice Bailén Cf. El Clamor Público, Madrid, 28.5.1859). Con posterioridade, segundo relata o xornal madrileño El Correo Militar (17.7.1889), a traxectoria de Chicarro foi esta: 

En 15 de febrero del año 60 y después de haber desempeñado varios mandos de buques en Cuba y Filipinas salió de la Habana para Cádiz para reforzar la escuadra de operaciones de África con la fragata Bailén, de su mando.
Y por cierto que en esta ocasión dió el bravo general pruebas gallardísimas de lo que son nuestros marinos cuando el peligro arrecia ó cuando la patria sufre. Es tradicional entre todos los jefes de la Armada jóvenes, que cuando la guerra de África, el año 49, y siendo el Sr. Chicarro capitán de fragata solamente, se le dió el mando de la Bailén que se hallaba en estado tan deplorable que era un peligro verdadero el salir con ella á la mar. Chicarro se ofreció voluntariamente á salir, conduciendo el buque á Cádiz, atortorados sus batiportes con calabrotes tensados, á rechinar, con barras de cabestrante; tan malo era el estado del buque y tal la decisión y enerjía [sic] del valiente jefe. 
Al llegar á Cádiz y antes de desarmar se presentó Chicarro al general de aquel departamento pidiendo pasar con el buque en el mismo estado á batir á Tánger, sin que le arredrase ni la presencia ni la actitud de la escuadra inglesa que mojaba en aquellas aguas.
Su objeto era batir la plaza africana, y salvar así la honra de España y de la Marina, al mismo tiempo que el nuevo limitado material de que ésta disponía entonces. Y decía el émulo de Méndez Núñez en esa ocasión: 
- Si hay que perder barcos, es preferible que éste sea, como la Bailén, un barco inútil. Con mi buque pierde España poco. 
Si hay frases sublimes y si es meritorio el desprecio de la vida, fué un héroe, pronunciando ésa, el joven capitán de fragata”.

Desde a nave Bailén pasará, dous anos despois, ao mando do vapor de guerra, dotado con dezaoito canóns, Don Francisco de Asís (Cf. La Esperanza, Madrid, 17.5.1861), a bordo do que desenvolveu diversas misións relevantes nos mares de América (Veracruz, Santo Domingo, Habana...), segundo explica, máis unha vez, o xornal El Correo Militar:
Mandando el vapor Don Francisco de Asís posteriormente, salió de la Habana con transporte de tropas para Santo Domingo; formó parte después de la expedición de Méjico á donde condujo en su buque al general en jefe de la división expedicionaria y mandando la tercera división de nuestra escuadra que convoyaba los vapores que conducían tropas. Fondeó en Antón Lisardo y asistió á todas las operaciones navales, hasta que fondeado en Veracruz salió para la Habana conduciendo pliegos importantes para el capitán general de Cuba. El año 62 salió nuevamente para Veracruz en 8 de Enero conduciendo al general Prim y á su Estado Mayor, unido á la escuadra francesa que llevaba á su bordo el Ejército de aquel país, destinado á las operaciones mejicanas. En Febrero de este año regresó á la Habana conduciendo 160 enfermos del Ejército. 
Al llegar á este punto, la materia no pudo más y el organismo resentido por los trabajos y por el clima, necesitó licencia por enfermo.
Por las operaciones militares que tuvieron lugar para la reincorporación á España de la isla de Santo Domingo y ocupación de la plaza de Veracruz le nombró el ministerio de Estado comendador de Isabel la Católica”.
Pouco tempo despois de fracasada a sublevación do cuartel de San Gil contra o goberno de O'Donnell, en xuño de 1866, Nicolás Chicarro é nomeado capitán do porto de Sevilla Cf. La Época, Madrid, nº 5723, 5.9.1866), desde onde salta axiña á comandancia da praza de Cartaxena.


Topete

O 16 de xaneiro de 1869 o ministro de Marina Juan Bautista Topete asina o cese do brigadier Chicarro como comandante xeneral de mariña do citado Departamento murciano e noméao de inmediato para idéntico posto no Departamento de Ferrol (Cf. La Correspondencia de España, Madrid, 17.1.1869). Este mesmo ano, concretamente no mes de setembro, accederá ao rango de contraalmirante (Cf. La Época, Madrid, nº 6.705, 15.9.1869). Como pondera o anónimo articulista de El Correo Militar, no traballa xa varias veces citado, tratábase do máis alto chanzo a que podía aspirar o de Viveiro na súa carreira: “la ansiada meta, la faja, ese sueño de oro de todos los militares”. 

Ao comezar o ano 1871, cesa como comandante do Departamento ferrolán e resulta destinado, novamente, ao apostadeiro da Habana (Cf. El Imparcial, Madrid, 16.1.1871 e La Discusión, Madrid, 17.1.1871). A toma de posesión no novo destino provoca unha polémica situación relacionada co pagamento do salario, á que alude o diario democrático madrileño La Discusión, no seu exemplar de 11 de febreiro do citado ano, nos seguintes términos, ben críticos:
“Como la justicia, dice un colega, anda por las nubes, y el dinero anda á puntapiés por la tierra, nos parecen bien las reclamaciones que, según tenemos entendido, han hecho el Sr. Malcampo, comandante general saliente del apostadero de la Habana y los señores Chicarro y Polo.
El primero pretende que se le abone todo su sueldo de Ultramar hasta que desembarque en España, y los dos segundos solicitan que se les abone á razón de sueldo de América desde que emprendan su viaje desde la península, el Sr. Chicarro para la Habana y el Sr. Polo para la América del Sur; es decir, que el destino es uno solo, pero los emolumentos de ese mismo destino los deben percibir á la vez dos jefes distintos. 
A nosotros, como contribuyentes, nos parece esto muy mal; pero á los interesados suponemos que les parecerá muy bien”.
O 21 de marzo de 1872 asínase o decreto polo que se lle concede ao contraalmirante Chicarro a gran cruz do Mérito Naval (Cf. La Iberia, Madrid, nº 4736, 22.3.1872). A finais deste mesmo ano recibe o cesamento como comandante da escuadra e apostadeiro da Habana (Cf. El Imparcial, Madrid, 23.12.1872), para pasar a ocupar o cargo de vicepresidente do Almirantado, en substitución do contraalmirante Manuel de la Rigada y Leal. O traspaso da comandancia realízase o 20 de marzo e Chicarro regresa á Península cando xa foi proclamada nela a 1ª República... 

PAPEL DE CHICARRO NA REPRESIÓN DO MOVEMENTO CANTONAL DE 1873. O CONTROVERTIDO EPISODIO DA FRAGATA NUMANCIA. 

Como é sabido, un sector do republicanismo federal español, auto-denominado “intransixente”, quixo forzar o proceso de federalización aprobado por unha ampla maioría dos deputados das Cortes da Primeira República (210 votos a favor por só 2 en contra) desencadeando unha vaga de pronunciamentos ou revoltas cantonalistas. Un dos focos insurxentes máis relevantes dese proceso foi o Cantón de Murcia, e, dentro del, a praza costeira e militar de Cartaxena.


O líder cantonal Antonio Gálvez
A sublevación dos cantonais de Cartaxena, comandada por figuras como o xeneral Contreras, o deputado Antonio Gálvez e o xornalista Roque Barcia, e apoiada por unha inmensa maioría tanto da poboación civil como do elemento militar da praza, comezou o 12 de xullo de 1873. Os sucesivos gobernos republicanos de Pi i Margall, Salmerón e Castelar tentaron sen éxito desactivar a revolta e foron endurecendo paulatinamente o discurso reprobatorio e as medidas político-militares para sufocala. O ministro de Marina Jacobo Oreiro declarou a flota cantonal (formada por buques como o Tetuán, o Fernando el Católico – rebautizado polos insurxentes como El Despertador-, a Méndez Núñez ou a Numancia) rea de piratería por navegar baixo pavillón vermello, a imitación dos partidarios da Comuna parisina. Por ese motivo, barcos ingleses e teutóns tiveron mentes de capturar eses barcos durante as diversas incursións que os cantonais fixeron a localidades costeiras como Almería, Málaga, Alacant, Águilas ou Valencia. 

No medio desta treboada política e bélica, o 30 de setembro de 1873, o antigo Almirantado rebautizouse mediante decreto co título de Junta Superior Consultiva de la Armada y Consejo Supremo e reorganizouse con diversas designacións, entre as que destacan a do contraalmirante Manuel de la Pezuela y Lobo para presidila e a do noso Nicolás Chicarro en calidade de vogal, na compaña de Enrique Croquer, o armador Antonio López e o enxeñeiro Eduardo Saavedra y Moragas (Cf. La Época, Madrid, nº 7665, 30.9.1873). O de Viveiro, pois, pasaba a estar no auténtico ollo do furacán, como un dos máximos responsábeis militares ao servizo das autoridades da convulsa Primeira República.

Precisamente por iso, cando o contraalmirante Miguel Lobo cometa o erro (para uns) ou a covardía (para outros) de fuxir rumbo a Xibraltar para eludir o combate coa potente escuadra cantonal, a citada Junta Superior da Armada destituirá fulminantemente o citado Lobo e nomeará no seu lugar, como comandante xeneral das forzas navais do Mediterráneo, ao noso Chicarro (Cf. La Época, Madrid, nº 7681, 16.10.1873). O periódico El Cantón murciano, da sublevada Cartaxena, ironizaba no exemplar de 20 de outubro de 1873 sobre o nomeamento desta maneira:
El ministro de marina y el señor Chicarro han salido para Gibraltar en busca de la escuadra centralista.
Si esa prodigiosa actividad que los señores ministros emplean cuando se trata de destruir las ideas del progreso, las emplearan en combatir el fanatismo político religioso, hace tiempo que la causa de D. Carlos habría concluido, porque no tiene razón de ser; pero cuando se trata de colocar barreras á la libertad, todos los esfuerzos son inútiles. Entiéndalo así el señor Oreiro y no se meta á deshacer agravios”.
E perante a nova de que grandes figuras da Armada hispana se poñían como voluntarios ás ordes de Chicarro para participar na campaña contra o cantón murciano, o mesmo citado xornal republicano federal ironizaba novamente, o 22 de outubro:

No fué solo el Sr. Topete quien se ofreció á marchar bajo las órdenes del contralmirante Sr. Chicarro. Igual ofrecimiento hizo el señor Beranger; el Sr. Oreiro también se dispone á embarcar. De modo que ha fallado muy poco para que saliera hacia estas aguas un barco cargado de ministros y ex ministros”.

Durante as semanas que seguiron ao seu nomeamento, Chicarro reforzou con novos buques o bloqueo marítimo do porto de Cartaxena, que complementaban por terra as tropas do xeneral López Domínguez, e intensificou ata o extremo os bombardeos sobre a poboación, nun auténtico dioivo de fogo, de maneira que chegaron a lanzarse, calcúlase, arredor de 30.000 proxectís de diversos calibres... A resposta, en ton entre burlesco e desafiante, da prensa federal de Cartaxena consistiu en glosar do seguinte xeito unhas informacións do xornal madrileño gobernamental Diario Español (Cf. El Cantón Murciano, 9.11.1873):
En «El Diario Español» del 4 de noviembre encontramos (…): «Seguimos sin noticias de la insurrección de Cartagena. Lo único que podemos hacer en obsequio de los que quieren saber todos los días algo nuevo, es decirle que dentro de breves días regresará á esta capital el Sr. Oreyro, ministro de Marina, dejando la escuadra al esclusivo [sic] cuidado del Sr. Chicarro.»
Ya se fué Lobo con viento fresco; después del chubasco, el Sr. Oreyro más precabido [sic] escapa presagiando la tormenta; estoy por asegurar que Chicarro hará lo mismo declinando su poder en un cabo de cañón y este, a su vez, en un grumete; y la escuadra centralista pasará a ser federal”.

No entanto, cando as sucesivas traizóns, o desgaste provocado polo esforzo bélico feito e un crecente desánimo xeral minaron a resistencia dos cantonais (entre os que figuraba, dito sexa na súa memoria, outro fillo da Terra de Viveiro, o coronel de infantería Fernando Pernas, quen chegou a ser vogal da Junta Soberana de Salvación Pública) e se comezou a negociar o armisticio, xa entrado 1874, o daquela novo ministro de Mariña, almirante Juan B. Topete, heroe no seu día da revolución setembrina de 1868, deu ordes taxativas a Chicarro, con data de 6 de xaneiro de 1874, de que non deixase fuxir ningún dos buques cantonalistas...


Fragata Numancia
Mais o que que aconteceu finalmente foi que un dos buques máis modernos e emblemáticos da flota sublevada, a fragata Numancia, comandada por Nicolás Constantí, alias Colau, cos principais líderes cantonalistas a bordo xunto a máis de 2.000 civís, logrou burlar o día 13 de xaneiro de 1874 o cerco que montara diante das costas o noso Chicarro (coa participación de barcos como as goletas Cádiz e Ulloa e as fragatas Vitoria, Carmen, Navas e Almansa) e conseguiu conducir o buque emblema da flota insurreccional ao porto africano de Orán, daquela baixo dominio colonial francés. A Numancia, iso si, mercé ás xestións realizadas por Chicarro diante das autoridades, sería devolta intacta o día 17 de xaneiro. 

Sobre este episodio da exitosa fuga da fragata Numancia en xaneiro de 1874 existen, cando menos, tres versións distintas, que colocan en distinto lugar ao noso Chicarro segundo se admita, ou non, a veracidade de cada unha. 

A primeira desas versións procede dos cantonalistas fuxidos. No Manifesto que publicou en Orán o 31 de marzo de 1874 (rescatado no seu día polo profesor Rubio Paredes), o xeneral Juan Contreras (1807-1881), un dos líderes militares indiscutíbeis da revolta que ía a bordo da Numancia precisamente, proclama que “el almirante Chicarro recibió una dura e inolvidable lección, tan justa como merecida”. A maior habilidade mariñeira de Colau impediu que Chicarro puidese, como era o seu desexo, “entrar en Cartagena, con la Numancia prisionera, después de más de cuatro meses de penalidades y trabajos sobre esta plaza”. Chicarro tería, pois, fracasado en toda regra como mariño na súa misión de impedir a todo transo a fuga da citada fragata. Desta visión fixéronse eco tanto o literato Benito Pérez Galdós, no “episodio nacional” intitulado De Cartago a Sagunto (1911) como, en tempos relativamente recentes, o senador e cronista oficial da rexión murciana Antonio Pérez Crespo no volume El cantón murciano (1990). 

A segunda versión ofreceuna o propio contraalmirante Chicarro mediante parte oficial dirixido ao ministro Topete e que publicou integramente o diario monárquico La Época no seu exemplar do luns 16 de febreiro de 1874. Resumindo o contido dese longo documento, podemos dicir que Chicarro bótalle a culpa do acontecido á demora con que desde o Goberno se lle comunicou que estaba a negociarse o armisticio cos cantonalistas. Desa maneira, mentres el recargaba, confiado, no fondeadeiro da Subida o carbón que necesitaba para as caldeiras da súa nave, a Numancia puido facerse á mar en plena noite e manobrar habilmente para romper o cerco... 

Finalmente, unha terceira versión, que acuñou probabelmente Martínez de Velasco no artigo necrolóxico que dedicou a Chicarro en La Ilustración Española y Americana (nº 30, Ano XXXIII, 15.8.1889) e que reproduciu o 6 de xullo de 1898 o xornalista Tello Téllez nas páxinas de El Liberal (versión que, dito sexa de pasaxe, foi a que nos transmitiron posteriormente nas súas obras os cronistas oficiais viveireses Donapetry e Chao Espina) atribúe a exitosa fuga da Numancia non á maior pericia mariñeira do seu comandante Colau nin tampouco á distracción ou perda de tempo que supuxo a carga do carbón cometida por Chicarro, senón a un dobre trazo de patriotismo e humanismo misericordioso do almirante viveirés. Con efecto, segundo esta terceira explicación, Chicarro renunciou por propia vontade á captura da Numancia porque non quería destruír tan preciado buque da Armada española (de aí a frase que se lle atribúe: “¡No! Yo no echo a pique este hermoso buque de mi patria, Tenemos muy pocos; va de huida y no se bate, La hazaña sería muy fácil, pero muy costosa á la marina”) e porque comprobou ao primeiro disparo de advertencia que aquela ía cargada de poboación civil inocente... 

Pense o lector/a o que quixer, mais teña en conta ata que punto o cerco de Cartaxena e a fuga da Numancia puido acabar en certo sentido co prestixio do almirante viveirés, ata entón incólume... Nesa perspectiva, o xornal democrático La Discusión (6.2.1874) facíase eco da campaña que contra Chicarro levantaban algúns medios de prensa británicos por mor do cerco de Cartaxena:
El Times de Londres publica una carta llena de inexactitudes, haciendo responsable al contralmirante Sr. Chicarro de la pérdida del barco inglés “The Ellen Constance”, que zozobró en las augas de Cartajena [sic] en la noche del 7 de enero, á consecuencia de un choque con la fragata “Victoria”.
Creemos que por persona competente debía desmentirse la inexacta relación del periódico inglés que ofende gravemente al jefe de nuestra escuadra en el Mediterráneo, y que tiene por objeto sin duda el que la Europa forme un concepto tan desventajoso como injusto de la marina española”.

A NOVA DA SÚA MORTE NA PRENSA DA ÉPOCA


O almirante Chicarro emprendeu desde o final da revolta cantonal, ao que seguiron o golpe de Pavía, a caída da 1ª República e a Restauración borbónica, un proceso de marcado retraemento no plano público. Pediu o traslado ao Departamento de Ferrol e, ao pouco tempo, o pase á reserva; rexeitou ofertas de entrar en política e dedicouse case exclusivamente á vida familiar coa súa esposa Rosa Abad e coas súas dúas fillas, Carmen e Pilar, que casarían á súa vez con dous mariños profesionais, José María Carré e Pedro de Novo y Colson (fundador e director da revista El Mundo Naval Ilustrado), respectivamente. 

Nicolás Fernández Chicarro Leguinechea morreu en Ferrol o 7 de xullo de 1889, aos 77 anos de idade, tras nada menos que 57 anos de servizos emprestados. A nova do seu pasamento foi ofrecida por diversos xornais madrileños como La República, El Día, El Imparcial ou El Correo Militar. Así, o prestixioso rotativo fundado por Rafael Gasset, de orientación liberal, indicaba no seu exemplar de 11 de xullo de 1889:
“Ha fallecido en el Ferrol el anciano contralmirante de la armada D. Nicolás Chicarro y Leguinechea, que desde hace ya algunos años estaba en situación de reserva.
Nació éste en la villa de Vivero en día 6 de Julio del año 12; contaba cincuenta y siete años de servicios efectivos y cerca de veinte de antigüedad en su empleo de contralmirante.
El general Chicarro desempeñó el mando superior del departamento del Ferrol en varias ocasiones. Tuvo á su cargo importantes servicios y fué un buen marino”.
Pola súa vez, El Correo Militar, xornal editado en Madrid que levaba como subtítulos os de “Diario de la Tarde. Defensor de los Intereses del Ejército y de la Armada”, ofrecía o mércores 17 de xullo unha semblanza necrolóxica, á que pertencen estes significativos fragmentos:
“MILITARES ESPAÑOLES. EL GENERAL CHICARRO
Uno de los generales más viejos de nuestra marina, era el que acaba de fallecer. Nació el año 12, en la villa de Vivero, al mediar el año, faltándole, por consiguiente, muy poco para alcanzar la categoría tristísima de octogenario. Grandes dotes de virtud y de laboriosidad adornaban su larga carrera en la que llegó á ceñir la faja de contralmirante, y el Sr. Chicarro fué conocido en su tiempo como un marino enérgico y de corazón. De carrera rápida en los primeros escalones, tanto que de teniente de navío no estuvo más que dos años para alcanzar la categoría de capitán de fragata, ésta se hizo lenta al final pues contaba veinte años largos en el empleo de contralmirante. Tenía 59 años de servicio efectivo desde el año 30, que ingresó como guardia marina, y nueve años de abonos por la guerra civil de 1833 á 1840.
El Sr. Chicarro fué verdaderamente una de las figuras de nuestra marina de guerra. Hijo de un teniente de navío, su vida fué un ejercicio continuado al servicio de la patria en esa ruda y fatigosa tarea del hombre de mar. El nombre del distinguido y caballeroso contralmirante va unido á páginas sangrientas de nuestra historia, y á su lealtad de carácter y á su noble corazón, tan viril para el peligro como bondadoso y hasta magnánimo á veces, se debe que el Ferrol no ha llorado un día de sangre en circunstancias dificilísimas. Sólo por ese rasgo generoso en que la prudencia del general Chicarro supo anteponerse al severo deber militar, el pueblo del Ferrol le estaba altamente reconocido.
En otra ocasión, triste para el país, el nombre del Sr. Chicarro hizo gran ruido en los sucesos políticos y en la prensa que llevó y trajo su nombre. Nos referimos á los sucesos cantonales; á aquellos días de triste recuerdo en que la España parecía un presidio desatado y en que tan difícil era el poder conservar incólume la autoridad y el prestigio. En aquellas circunstancias aciagas el general Chicarro, que era un valiente, contribuyó de modo eficaz á la toma de Cartagena insurreccionada y sitiada por el general López Domínguez. Con mucha energía aún dentro de su pecho, y acaso desengañado de la vida, acaso cansado del estruendo de la actividad, acaso no queriendo prestar su apellido sin mancha a una época de disturbio y de ludibrio, el general Chicarro prefirió la tranquilidad del hogar y el amor puro y desinteresado de la familia y obtuvo su pase á la reserva, cuando aún podía servir de mucho á la nación y contribuir con sus energías y su personalidad al buen nombre de la Armada española á cuya corporación quería mucho.
La hoja de servicios del Sr. Chicarro es una historia limpia y honrosa, es la hoja de hechos de un hombre trabajador y laborioso, de un hombre esclavo de sus deberes y de un servidor pasivo del país que comprende que la existencia del militar es totalmente de su patria (...)
No seguiremos la vida militar del general Chicarro desde que alcanzó alto puesto en la Marina. Hombre de confianza de todos los Gobiernos, pues no figuraba en ningún partido político, le fueron confiados los mandos más importantes.
Era una de esas nobles figuras del almirantazgo español abrumadas de servicios y de méritos, y un caballero cristiano.
Grandes cruces le enaltecían, vistosas bandas de varios colores ceñían su pecho; valía más lo que llevaba dentro; su grande, su nobilísimo corazón”.
E algúns anos despois, na súa sección xornalística “Hombres y Obras”, Hernando de Acevedo glosaba para os lectores do Noticiero Salmantino ( nº 1926, 6.7.1903) o perfil do mariño viveirés con estes xuízos, cos que fechamos esta humilde aproximación á figura e a traxectoria do persoeiro:
“Militar valeroso y arrojado, nacido para la pelea, marino heroico que prefería la lucha del mar á la lucha de la política; este fué el contralmirante don Nicolás Chicarro y Leguinechea, que prefirió á la cómoda poltrona del ministerio de Marina los azares del combate”.