eu

eu
eu

domingo, 4 de maio de 2014

DOUS VOLUMES SOBRE TEATRO E CENSURA NA ESPAÑA FRANQUISTA









Buero Vallejo
Vimos de ler co meirande interese, aínda que unha miga tarde con respecto á data da súa primeira aparición editorial, dous volumes da autoría do investigador, profesor do Departamento de Linguas Modernas de Queen Mary na Universidade de Londres e escritor cubano exiliado Omar García-Obregón, editados ambos polo "Cera Publishing" de Miami ("Censorship and Exile Research Association"), que versan sobre a difícil e reveladora peripecia que tiveron que pasar diante dos organismos da censura franquista algunhas das producións literarias de varios dos escritores teatrais máis destacados na década dos 50-60 do pasado século, como son Alfonso Sastre, Buero Vallejo, Lauro Olmo e José Martín Recuerda.

Os traballos do profesor cubano editáronse en 2006 e titúlanse, respectivamente, El (im)posibilismo teatral: Buero y Sastre frente a la censura e mais Censura y enfrentamiento con el público. El teatro de Lauro Olmo y Martín Recuerda. Ambos parten do concienzudo labor de investigación que realizou o citado autor para a confección da súa tese de doutoramento, defendida baixo o epígrafe Diálogos con la censura e presidida, en palabras do propio García-Obregón, polo animoso desexo de analizar, sistematizar e comprender "los medios que encuentra la cultura para sobrevivir la opresión o los dictámenes del poder".

Lauro Olmo
 A maior orixinalidade destes dous traballos, elaborados desde perspectivas tomadas da escola semiótica de Lotman e da Socioloxía, estriba, desde logo, no hábil e fructífero manexo dunha fonte de información á que, ata hai ben pouco, non se podía acceder en condicións. Referímonos aos documentos da censura franquista que, procedentes do arquivo do Ministerio de Cultura, obran desde 1989, hoxe debidamente catalogados e ordenados, no chamado "Archivo General de la Administración Civil del Estado", en Alcalá de Henares.

García-Obregón bota man de abundantes documentos existentes no citado arquivo para revisar a idea, solidamente asentada na bibliografía existente sobre ese período teatral hispano, de que houbo autores, como Alfonso Sastre, que practicaron un enfrontamento absoluto coa censura ("imposibilismo"), fronte a outros, como Buero Vallejo, que procuraron xogar nos intersticios do sistema para sacar adiante as súas producións ("posibilismo").

En opinión do profesor, "ni el teatro de Buero fue tan conformista como la crítica parece haber aceptado, ni el de Sastre tan 'imposibilista' como para no pactar con la censura en algunos casos". E a tese do profesor cubano é que "los autores que políticamente se oponían al franquismo, pero que a su vez querían estrenar sus obras en España, aprendieron a 'dialogar' con el sistema, o a jugar con la censura, pero explotando las riquezas del lenguaje, a través de la 'sobrecarga metafórica' de los signos teatrales durante la representación". Dito doutro xeito, o que a censura tentaba impedir tachando determinados fragmentos do texto, cobraba logo vida, forma e difusión no escenario a través doutros signos e recursos teatrais, non sempre necesariamente verbais.

Alfonso Sastre
Para poder explicar os mecanismos censoriais que actuaban en cada instante histórico e sobre cada unha das pezas dramáticas dos autores antes citados (El sueño de la razón, Historia de una escalera ou Aventura en lo gris, no caso de Buero; La sangre y la ceniza, Escuadra hacia la muerte ou La mordaza, no de Sastre; La camisa e English Spoken, de Lauro Olmo e, finalmente, Las salvajes en Puente San Gil e Caballos desbocaos, de Martín Recuerda), García-Obregón fai un amplo e clarificador repaso tanto das disposicións legais que na España de Franco deron carta de natureza á censura teatral e literaria (así a "Ley de Prensa" do 38, a chamada "Lei Fraga" de 1966, etc.) como á dinámica evolutiva, aos trapasos ministeriais de competencias e ás sucesivas tendencias que experimentou a maquinaria censora nos corenta longos anos ditatoriais, baixo os ministerios sucesivos de Arias Salgado, Fraga Iribarne, Alfredo Sánchez, Fernando de Liñán, Pío Cabanillas e León Herrera Esteban.

Neste sentido, convén chamar a atención sobre algunhas das conclusións ás que chega o profesor cubano, au rebours das ideas dominantes ao respecto. Así, fronte ao coñecido dito "Con Arias Salgado, todo tapado; con Fraga, hasta la braga", que sintetiza o presunto "aperturismo" que tería significado a chegada do político vilalbés ao "Ministerio de Información y Turismo" franquista, García-Obregón, á vista da práctica censora teatral practicada baixo o mandato fraguiano, conclúe que, moi ao contrario do que se coida habitualmente e das teses que expuxeron no seu día autores como Román Gubern, a censura actuou sempre con desacougante dureza e discrecionalidade e, concretamente no período Fraga, "el trabajo censor continuó de igual forma y en algunas ocasiones (...) se prestó a censurar (a través de nuevas tachaduras) obras que anteriormente ya habían sido aprobadas, como sucedió en el caso de Historia de una escalera de Buero Vallejo".

Achega nos seus libros Garía-Obregón, loxicamente, abundantes exemplos concretos, perfectamente documentados, da acción do lápis vermello sobre esas determinadas pezas, consideradas hoxe do mellor e máis representativo do teatro hispánico deses anos. Imos vendo ao longo dos dous volumes, desta maneira, os fragmentos, expresións, diálogos e elementos textuais ou paratextuais que non pasan a peneira censora nunha primeira lectura; as redaccións corrixidas e alternativas que os autores someten de novo á consideración do organismo correspondente; as contradicións e matices que se rexistran nos diferentes informes de distintos censores sobre unha mesma peza; as burocráticas, desesperantes e amiúde arbitrarias e irracionais decisións sobre a concesión ou non de permiso para a representación das obras; as estrataxemas usadas polos autores para burlar as prohibicións ou, finalmente, os argumentos empregados para recorrer as multas e sancións que as autoridades acababan impoñendo cando os seus "diktats" eran finalmente burlados.

Os apéndices documentais que encerran os dous volumes son do máximo interese e utilidade e reproducen, basicamente, diversas disposicións legais sobre a censura, algúns textos de Alfonso Sastre que fan referencia ás peripecias e reviravoltas que tiveron que padecer obras súas como La mordaza para seren finalmente autorizadas e diversos informes e notas oficiais da censura sobre os cortes e supresións que debían facerse en varias pezas de Lauro Olmo ou Martín Recuerda antes de autorizar a súa subida aos escenarios.
Martín Recuerda
 Visto o interese e produtividade das perspectivas semiótica e sociolóxica adoptadas, o hábil e suxestivo manexo da abundante información inédita e o rigor con que todo o traballo no seu conxunto está realizado, non cabe senón felicitar ao autor por esta importante achega científica sobre ese anaco da historia literaria e teatral, cultural e política da España de Franco, un tempo que debe revisitarse unha e outra vez, desde todas as perspectivas posíbeis, como eficaz antídoto contra moitas desmemorias intereseiras e algunhas nostalxias decididamente terxiversadoras.








Ningún comentario:

Publicar un comentario