eu

eu
eu

domingo, 13 de abril de 2014

ALGUNHAS NOTAS SOBRE O XORNAL VIVEIRÉS LA DEFENSA



Limiar

La Defensa foi un sintagma abundantemente empregado nos usos xornalísticos de comezos do século XX, cando a maior parte dos xornais editados nas vilas do país aínda non lograra (nin probabelmente quixera, todo sexa dito) desprenderse do enfoque “combativo” ou explicitamente “partidista” que viñera caracterizando o estadio da prensa nas décadas anteriores.

Con este nome, efectivamente, publicáronse varios xornais en diversas localidades galegas nos derradeiros compases do século XIX e primeiros do século XX: un en Valdeorras (1894); outro en Vigo, de corte republicano (1897-1898); un “periódico de intereses generales, órgano del centro de labradores de esta villa” (1905-1908) en Lalín, afecto ao agrarismo de signo católico; outro na Guarda (1905); un quincenario anticaciquil en Noia (1906), do que foi colaborador Heraclio Pérez Placer e que só tirou doce números, baixo a batuta de Arturo García Rodiño; un órgano xornalístico das asociacións de agricultores da bisbarra betanceira pertencentes á "Solidaridad Gallega" (1906-1910), fundado polo avogado Víctor Naveira Pato, dirixido (ata xuño de 1907) polo daquela aínda promesa do xornalismo Wenceslao Fernández Flórez e do que foron colaboradores, entre outros, os intelectuais Murguía, Pérez Constanti, Riguera Montero e Salvador Golpe (que, dito sexa de paso, asinaba o seus traballos co pseudónimo de Pedro de Merille); un semanario tradicionalista ou católico-carlista de Mondoñedo (1906-1909), que se publicou na imprenta Mancebo baixo a batuta dos irmáns Enrique e Carolino Costas Márquez; un quincenario agrario-lerrouxista en Teo (1911-1915); un semanario dominical en Marín (1914) e, finalmente, un órgano de prensa semanal do republicanismo compostelán, “defensor de la clase obrera” (1913-1914), dirixido por José Pasín.

Co mesmo substantivo figurando no cabezallo rexistramos, ademais, o rexionalista La Defensa de Galicia (Ourense, 1893), dirixido polo poeta Alberto García Ferreiro; La Defensa Católica de Ferrol (1906); La Defensa Comercial (1907-1916), órgano de prensa da Compañía Industrial Coruñesa; e, finalmente, La Defensa Obrera (Vigo, 1913).

Mais a esta listaxe hai que engadir (cousa que non fan, por certo, nin a Gran Enciclopedia Galega, nin a Enciclopedia Galega Universal, nin o Diccionario da Literatura Galega. Tomo II. Publicacións periódicas da editorial Galaxia, por citarmos tres importantes obras de referencia) un nome ou ficha máis: o do xornal viveirés La Defensa, do que pouco se ten escrito ata o de agora e sobre o que coidamos poder achegar con estas liñas, tras a localización dalgúns exemplares da súa colección, algunha información anovadora.

Atención bibliográfica previa

Na súa imprescindíbel Historia de Vivero y su Concejo (1953, páx. 363), Juan Donapetry sinala que La Defensa “empezó siendo semanario el 2 de Junio de 1918, dirigido por don Jesús Noya González y la redacción estaba en la calle Quiroga, hoy de Fernández Victorio”, engadindo a seguir que “se imprimía en la Tipografía de Mancebo de Mondoñedo, al final no tenía fecha fija de publicación, era repartido gratis y terminó el 3 de Noviembre de 1923”.


Fotografía da rúa Fernández Victorio, de Viveiro, obra de R.Mestre. 
 Pola súa vez, Gerino Núñez, en Los periódicos de Vivero (1980, páx. 39-40), reproduce a información dada por Donapetry (que o domicilio de Jesús Noya facía de redacción-administración do xornal, que este se repartía gratuitamente, que fora iniciado en xuño de 1918, que ao final saía sen periodicidade fixa…), mais retrasa unha miga, porén, a data de desaparición efectiva do xornal: “Debió de dejar de publicarse a principios de 1924”.

O único número de La Defensa que puido consultar Gerino, segundo el propio fai constar, foi o 63, correspondente ao 18 de decembro de 1923, e nel saudábase o labor do Directorio militar primo-riverista, que viña de implantar a ditadura en España tres meses antes. Gerino contextualiza a aparición de La Defensa no momento en que se apagan os xornais Verdad y Justicia, vinculado ao propio Jesús Noya, e mais La Sirena del Norte, promovido por elementos da “Juventud Católica” viveiresa (Fernando Pérez Barreiro, Pepe da Mota, etc.). Considerou, en derradeiro extremo, que o xornal que nos ocupa “no dejó una especial huella” (op. cit., páx. 40).

Tamén é mencionado La Defensa de Viveiro en A prensa en Lugo, dous séculos de historia, de Mari Paz Teijeira e Mª de la Torre (1997, páx. 282-283) como impreso en formato pequeno, con 4 ou 8 páxinas, a tres columnas, primeiro na imprenta Mancebo de Mondoñedo e logo na de Fojo. A presenza de Jesús Noya evidénciase, segundo as autoras, "no cuidado da presentación, na exquisitez dos textos e, sobre todo, nas abundantes seccións históricas", mais están erradas cando afirman que “o seu nome non aparece na cabeceira”, pois tal circunstancia si se produce, como veremos.

Ademais, indican que o 13 de setembro de 1923 o xornal dedicou un especial a Pastor Díaz, co gallo do traslado dos seus restos mortais desde Madrid a Viveiro. Engaden que La Defensa comezou como semanario, o 2 de xuño de 1918, e que rematou como quincenario de reparto gratuíto, desaparecendo a finais de 1923. Na páxina 461 do seu libro, Teijeira e De la Torre reproducen a primeira plana do exemplar de La Defensa correspondente ao 13 de setembro de 1923, nº 60, onde son claramente lexíbeis as indicacións “Año V” e mais “Se reparte gratuitamente”.

O director de La Defensa

O director de La Defensa, o subdiácono Jesús Noya González (1865-1943)
Non se pode falar moito nin pouco do xornal viveirés La Defensa sen presentar, sequera sexa brevemente, a figura e a traxectoria do seu director.

O subdiácono de orixe santiaguesa, por parte de pai, e viveiresa por parte de mai, Jesús Noya González (1865-1943), foi profesor do Seminario mindoniense e do “Colegio Insigne” viveirés, membro correspondente da Academia Galega e da Academia de la Historia, vogal da Comisión Provincial de Monumentos lucense e, desde 1898 ata a súa morte, Cronista Oficial da vila do Landrove. Ademais de traballador incansábel da investigación histórica local (velaí os seus inconclusos e fragmentarios traballos Apuntes para la historia de Vivero. Paseo histórico-artístico por la ciudad del Landro e o recompilatorio de “Efemérides vivarienses”, ambos publicados nas planas do emblemático El Eco de Vivero), Noya foi, sen dúbida, un xornalista vocacional, perseverante, apaixonado e moi polémico, como se teñen encargado de salientar diversos estudosos da súa figura, como Ramón Villar Ponte1, Fausto Galdo2, Gerino Núñez3, Juan Donapetry4 ou Modesto Pérez5.

Ademais de estar presente coa súa rúbrica nalgúns xornais de corte carlista e confesional como El Correo Español, El Siglo Futuro, El Eco Franciscano, El Ideal Gallego ou o Boletín Eclesiástico del Obispado de Mondoñedo, Noya dirixiu ou colaborou directamente, durante cinco décadas, con moitos dos cabezallos de prensa que xurdiron na vila do Landrove: El Eco de Vivero (1888-1908); La Voz de Vivero (1909-1910); Verdad y Justicia (1915-1917); La Defensa (1918-1923); La Voz del Pueblo (1926-1927); Renovación (1930); Mar Bonanza (1935)...

En contraste, outros papeis periódicos como o liberal El Vivariense (tanto na súa primeira fase, 1890-1898, como na segunda, 1906-1915), os republicanistas Nueva Brisa (1899) e Germinal (1906-1907) ou o liberal El Heraldo de Vivero (1912-…) foron, en troques, publicacións que padeceron os seus por veces desaforados ataques, inspirados case sempre por unhas concepcións políticas e sociais que non cabe senón cualificar, vistas coa perspectiva histórica precisa, como francamente reaccionarias. Na súa longa traxectoria, Noya enfrontouse agre e reiteradamente a brillantes plumas locais como as de Alfredo García Dóriga, os irmáns Xosé e Xoán Pla Zubiri, Antón Villar Ponte, etc. En 1908, logo de dous anos de vaivén xudicial, resultou condenado por inxurias proferidas en El Eco de Vivero contra o industrial José Barro a unha pena de desterro de varios anos, que o levou a residir e traballar en Mondoñedo. Cando puido regresar á vila do Landrove, retomou con algo máis de prudencia e contención verbal a súa vocación xornalística, un de cuxos froitos foi, precisamente, o cabezallo La Defensa sobre o que aquí nos estamos a debruzar.

Exemplares localizados

Puidemos consultar, entre os fondos hemerográficos que atesoura a Real Academia Galega, tres exemplares da colección do xornal viveirés que nos ocupa, que corresponden aos números 1 (de 30 de maio de 1918), 5 (de 29 de xuño de 1918) e 6 (de 6 de xullo de 1918), respectivamente.

Constan os tres exemplares amentados, todos eles saídos do prelo da casa tipográfica mindoniense de Edesio Mancebo Rey, de catro páxinas cada un, mais mentres o primeiro presenta unha maqueta a dúas columnas, os outros dous, posteriores, empregan tres columnas na confección das súas planas.

Contidos do primeiro número

No primeiro número, como era habitual nesa época, o novo cabezallo de prensa insire diversos textos de carácter explicativo, tentando presentar a súa liña editorial, desvelando as súas aspiracións, caracterizando o tipo de público ao que se dirixe e resumindo a misión que se autoimpón.

O editorial de presentación leva por título “Preludio”. Comeza facendo unha caracterización da prensa como regulador necesario da opinión pública, verdadeira instancia decisiva das sociedades modernas. O título revela o carácter esencial do papel periódico que agora bota a andar:

(…) nace como obligado por las circunstancias; no para herir, sino para rechazar golpes; no para atacar, sino para desarmar a quien en indefensos complácese en causar aleves heridas. Venimos a defender intereses legítimos, así morales y sociales como industriales y aun privados, si hasta lo privado la saña del enemigo llegase. Y esto con alteza y dignidad; sin rebajamiento y sin los rencores que en corazones pequeños el odio infunde (…)”.

Despois de reclamar que non usen pseudónimos aqueles que pretendan contender e contradicir a La Defensa, o editorial sitúa explicitamente a nova publicación na órbita do que daquela se dera en chamar “buena prensa”, isto é, os xornais de declarada confesionalidade católica e obediencia eclesiástica, facendo advertencia da súa intención de ser contundentes na defensa do seu ideario:

(…) Por otra parte, el título de este semanario, rancio abolengo católico tiene ya en el periodismo. Pero ni los principios religiosos en que se informa, ni lo levantado de sus miras, ni lo digno de sus procedimientos, harán que los puntos de nuestra pluma dejen de punzar cuando la ocasión lo pida, ni que con blandenguerías y confites contestemos las groserías e insulceces con que muchos substituyan al razonar. LA DEFENSA, para serlo, debe ser armada, y tajante el acero con que el enemigo empuje haya de rechazar. El adversario mismo será quien la intensidad de nuestro defendernos modere; de los provocadores será la responsabilidad total y absoluta (…)”.

Finalmente, maniféstase o desexo de laborar sempre polo progreso, a unión, a paz e a concordia da vila e da bisbarra de Viveiro.

Un segundo texto de presentación neste primeiro número de La Defensa, intitulado “Nuestro periódico”, acrecenta novas claves para entendermos o perfil e índole do semanario viveirés neonato, que declara a súa desconfianza nos políticos ao uso e a súa intención de emprestar “especial atención” aos asuntos da poboación agraria da bisbarra:

Aspiramos a que sea verdaderamente popular, recogiéndose en él las legítimas aspiraciones del distrito.
Como no pertenecemos a ningún bando político de los que a Vivero han dividido, abrimos las columnas de LA DEFENSA a todos los ciudadanos cultos, a los amantes del progreso de este país, sin distinción de ideas políticas ni de afecciones de cualquier orden, para que en ellas viertan conceptos que a la generalidad interesan y de cuya realización Vivero pueda reportar ventajas. Pueden con nosotros convivir cuantos del verdadero Progreso sean entusiastas (…).
LA DEFENSA será periódico serio y razonador, pero no se crea que esta seriedad es incompatible con el cuerdo reir (…): también la sátira tiene su lógica.
LA DEFENSA será, en lo posible, un periódico ameno y para todos los gustos loables, no solo por la variedad que procuraremos imprimirle, sinó por los grabados ilustrativos que en él intercalaremos”.

O resto do espazo do primeiro número de La Defensa repártese nas seguintes seccións e traballos. En primeiro lugar, un artigo sobre “El alumbrado público”, en que se critica, a diferenza do Heraldo de Vivero, que o consideraba xusto, un ditame desfavorábel ao industrial José Barro emitido polo deputado provincial Sebastián Solla de Ron e corroborado polo gobernador da provincia.

Desde logo, chama poderosamente a atención que Noya González, noutrora condenado por inxurias á pena de desterro de tres anos, seis meses e vinte e un días por mor das súas acerbas críticas en El Eco de Vivero ao industrial Barro, precisamente, saia aquí en defensa del perante as críticas de que é obxecto no voceiro oficioso do partido liberal viveirés. Non será esta a única vez, como veremos, de maneira que podemos conxecturar xa se a gratuidade no reparto público de La Defensa non tería algo que ver co patrocinio non confeso da publicación por parte do citado industrial… Lémbrese que xa con anterioridade circulara en Viveiro unha publicación periódica, Pro-Neutralidad, que saíra ao público gratuitamente mercé a recibir, baixo corda, o capital necesario de mans do enxeñeiro das minas da Silvarosa, o xermanófilo Cloos…

En segundo lugar, presenta o primeiro número de La Defensa un diálogo satírico en galego acastrapado, co título de “Ninguén se queime. Somente por parolar”, asinado por Lois d’a Pumarega, que non é senón pseudónimo do propio Noya6. Constitúe esta, subliñémolo, a única presenza da nosa lingua no xornal, mais ten interese, alén diso, porque resulta continuación clara dun tipo de molde xornalístico, inspirado no “Tío Marcos da Portela” que consagrara a finais do século XIX o escritor ourensán Valentín Lamas Carvajal, que Noya xa empregara noutros xornais da súa dirección con anterioridade, como Verdad y Justicia, en que inserira unhas “Parolas de vellos” asinándoas como Antón d'Acolá.

O molde xornalístico citado é sinxelo e eficaz: dous personaxes de extracción popular comentan no galego que falan acotío e en chave crítica as cuestións máis candentes da actualidade local ou a marcha xeral da sociedade e do mundo. No caso do primeiro número de La Defensa, Lois d’a Pumarega tenta convencer a Perico d’a Trasposta da mala vida que se ven obrigados a levar os ricos, sempre presos de preocupacións, cálculos e coidados, en contraste co sinxelo e, sobre todo, paciente pasar da xente humilde, que ha de ter xusta recompensa na outra vida celestial...

En terceiro termo aparece no número inaugural de La Defensa outro artigo intitulado “Por la verdad. El camino de Galdo”, en que, co pretexto do acontecido na subhasta para a construción da citada infraestrutura da rede viaria local (presentouse inesperadamente a ela o industrial José Barro, contra a previsión dos liberais locais, que xa decidiran previamente o adxudicatario…), vértese unha dura crítica contra os manexos do bando político hexemónico na localidade nesa altura, os liberais do banqueiro, armador e empresario impresor Benigno López, e contra o seu voceiro oficioso de prensa, o semanario El Heraldo de Vivero:

No somos políticos en la vulgar acepción del vocablo. Pero, en los pueblos pequeños, sabido es que toda ambición con la capa de la política se cubre y todo disparate en la política encuentra justificación. Claro es que la POLÍTICA no tiene por objeto justificar desatinos ni disculpar ambiciones; pero muy cierto es también que en pequeñas localidades - en Vivero especialmente, en donde las ideas subordínanse a los hombres - la mayor parte de los que a políticos se meten por eso lo hacen: por sentar plaza de caciques, disparatar a su placer y satisfacer ambiciones que frecuentemente generan odiosas venganzas (…).
Todo, en ese campo estéril de la política al uso, se convierte en arma contra aquéllos que al cacique rehusan someterse, o que, con suficiente valor cívico y conciencia de su ideal, ejercitando un derecho, aspiran a realizar sin ajena intromisión, sus personales concepciones (…)”.

Finalmente, presenta este número inicial de La Defensa unha “Sección local” en que se ofrecen unha serie de notas breves: o anuncio dunha novena en Santa María do Campo; a exitosa celebración da romaría de San Martiño no monte Castelo, con predicación do párroco Lamas Lodos incluída; a designación de Sor Consuelo como directora do Hospital da Caridade de Viveiro, en substitución de Sor Pilar Pintado; as xestións do alcalde José Marqués e do deputado Soto Reguera para a mellora do servizo postal na localidade; a celebración dunha festa do Sacramento na VOT franciscana, baixo a supervisión do Visitador Fraga Fernández; a chegada vacacional a Ourol da familia do médico viveirés Bernardo Quintana; a melloría na saúde dunha filla, de nome Rosalía, do rexistrador da propiedade e procurador Ramón Palmeiro; a futura constitución na parroquia de Chavín, da man so sacerdote José Galdo López, dun coro eucarístico; o feliz nacemento dun fillo do concelleiro J. A. García Vizoso e, finalmente, o seguinte rogo expresivo dirixido ás autoridades:

Rogamos al Sr. Alcalde que excite a los dependientes de su autoridad que por la noche están encargados de la vigilancia, para que eviten el tránsito de muchachos por ciertos parajes peligrosos a hora en que sus padres debieran tenerles en camita, e impidan canciones obscenas con que algunos desaprensivos ofenden los oídos pudorosos”.

Contidos do quinto número

O quinto número de La Defensa, que corresponde ao 29 de xuño de 1918, ábrese cun artigo de fondo, “Vivero, estación veraniega”, en que se engloba un chamamento para facer da vila do Landrove un destino turístico de primeira categoría, obxectivo para o que se necesitaba, entre outras cousas, unha constante e ben planificada propaganda sobre as súas excelencias naturais e unha ben orientada publicidade que fixese fincapé en aspectos como o seu frescor meteorolóxico, a súa tranquilidade, os efectos benéficos para a saúde do seu ar, augas e alimentos, as súas variadas belezas paisaxísticas e, por último, o atractivo e mérito dos seus monumentos histórico-artísticos.

Retoma o xornal, a seguir, a polémica do camiño veciñal de Galdo, defendendo novamente ao industrial José Barro dos ataques e críticas que contra el ser vertían en El Heraldo de Vivero.

Unha nova parola en galego acastrapado, baixo a mesma epígrafe “Ninguén se queime. Somente por parolar”, permítenos asistir aos razoamentos do veterano Señor Lois co seu colega Perico. Desta volta o obxecto de crítica son os periódicos que le o fillo de Perico, “Alifonso”: La Revolución social, Petróleo y Dinamita, El trapo rojo e El pensamiento libre. Semellante tipo de xornais, de orientacións claramente esquerdistas e librepensadoras, son descualificados porque, en palabras do Señor Lois, “todo canto teñen
son burradas e herexías”…

Ocupa boa parte da terceira plana e unha porción da cuarta e derradeira deste número de La Defensa un artigo asinado expresamente por Jesús Noya González co título de “Fiestas en Vivero en el siglo XVIII”, que se centra nas celebracións que tiveron lugar na nosa vila con motivo da proclamación do rei Luís I, a comezos da décimo oitava centuria.

Por último, completan este exemplar quinto do xornal que nos ocupa unha nota sobre a sociedade “Vivero y su Comarca” e varias “Locales”.

Canto á primeira, denúnciase nela que dos doce edificios escolares promovidos pola citada sociedade de instrución só estaban rematados e en funcionamento tres, en realidade: “Los nueve restantes encuéntranse sin concluir, abandonados, sirviendo, algunos, para fines muy diversos del que a su erección presidió, por el mismo desamparo en que están”. A solución inmediata que se propón desde as planas de La Defensa a este estado de cousas ataca sen disimulo na liña de flotación ao entramado do partido liberal na localidade, representado polos prebostes Soto Reguera e Taladrid Catá:

Comprendemos que el Delegado de dicha Asociación, don Justo Taladrid, tiene embargada por múltiples asuntos su actividad innegable, requerida en cien puntos a la vez por cien diferentes cosas en las que imprime el carácter de su personalidad, que no se aviene con el reposo; pero no debe “Vivero y su Comarca” sufrir las consecuencias de las ocupaciones del señor Taladrid. Aun con sentimiento, deben nuestros conterráneos que residen en Cuba pensar en nombrar otra persona apta que sustituya a don Justo Taladrid en la Delegación de “Vivero y su Comarca” por la imposibilidad en que éste se encuentra de atender hoy por hoy a los intereses sociales de la misma; imposibilidad que los edificios escolares antes mencionados proclaman en sus maltratados muros”.

As notas locais son, nesta ocasión, un total de trece e refírense a asuntos moi diversos, como o solemne funeral celebrado en Valdeflores polo descanso eterno do vigairo do convento, José F. Fernández; os triunfos académicos obtidos no Conservatorio Nacional por Esperancita, filla do sobrestante de Obras Públicas en Viveiro, Germán Linares e alumna do maestro Juan Latorre, antigo director da Banda municipal; o anuncio dos concertos con que a Banda de Exploradores ha de amenizar no verao xoves e domingos os paseos no Malecón viveirés; a visita á localidade que realizan os avogados con bufete en Madrid Regino e Eduardo Cortiñas Riego, fillos do filántropo local Melitón Cortiñas; o regreso vacacional de moitos estudantes, entre os que cabe citar a Ramón Canosa, Balbino Cerdeiras, Vicente Plá, José Sierra, Manuel Peña Fernández, Domingo Franco Amor, José Fernández Colosía ou Francisco Amat Donapetry; o notábel adianto das obras do Novo Teatro que promove Nemesio Barreiro, segundo planos do arquitecto lugués Mario Páez; a intención de erixir en Galdo, no lugar do Souto, unha casa-escola; as obras de reforma na barbería de Jesús Otero Pardo; o falecemento da nena Lolita, filla do fotógrafo José Ínsua López (Pepe da Mota), bisavó por liña paterna de quen estas liñas escribe; etc. Tamén acusa recibo a nosa publicación, por último, do envío dun caderno da Real Academia Galega.


Contidos do sexto número

O sexto número de La Defensa semella un duplicado do quinto, pois a maioría dos traballos que inclúe son continuacións ou segundas partes dos iniciados no anterior… De feito, a única novidade constitúea a aparición, na primeira plana, dun “entrefilet” en que se insiren dúas máximas ou pensamentos que resultan ben reveladores da ideoloxía do director da publicación:


Los hombres más valientes contra la Religión son por lo regular los más cobardes frente á la muerte. Los que más detestaron á los sacerdotes son, en aquellos supremos instantes, los que más se agarran á su mano.
***
El que se venga de un enemigo, se pone a su nivel; mas el que le perdona, prueba que es superior a él”.


Na nova entrega de “Vivero, estación veraniega” diagnostícanse agora os principais problemas infraestruturais que lastran o despegue da vila como enclave turístico de primeira clase. O máis grave deles, segundo se sinala, é a falta de aloxamentos e ofertas de ocio apropiadas “para personas de cierta clase social”:

Aquí nació muerta siempre toda iniciativa para mejorar la permanencia entre nosotros de veraneantes. Ni un hotelito, ni un restaurant, ni casetas para baños en debidas condiciones, ni algún festejo público, ni siquiera unos bancos cómodos sombreados por copudos árboles, en los que se pudiese gozar del frescor de la playa, de la vista del mar, y de los pintorescos paisajes; nada se hizo en este sentido, absolutamente nada (…)
Si mitad del esfuerzo gastado en tanto politiquear empleado fuese en promover la venida de forasteros, ¡qué buen verano sería para Vivero el de 1918!”

Prosegue, así mesmo, na continuación de “El camino de Galdo. La verdad de los hechos” a pechada defensa por parte de Noya do comportamento e intencións en tal asunto público do industrial José Barro Polo, fronte ás críticas e acusacións que contra el profiren tanto os representantes da maioría liberal no Concello como o semanario El Heraldo de Vivero. Noya desvela, concretamente, o boicot que desde o Concello se exercía contra o compromiso a que chegaran Barro e unha comisión de representantes da parroquia de Galdo, encabezada polo cura párroco e polo avogado Marcelino Rodríguez Franco, de afrontar a partir de xaneiro de 1918 a conclusión das obras do camiño de Ruanova a Cova de Bravos por un importe total de 15.000 pesetas, a pagar en tres anos.

O diálogo en galego acastrapado “Ninguén se queime. Somente por parolar” presenta, nesta ocasión, as intervencións de tres personaxes: o Señor Lois, o seu colega Perico e o fillo deste último, “Alifonso”, lector, como se recordará, de xornais caracterizadamente esquerdistas. A burla contra o tal “Alifonso” debúxao como un verdadeiro paspán engreído, que por ter pasado unha pequena tempada na emigración e facer lectura acotío dos devanditos xornais, xa se considera culto e progresista, construtor da nova sociedade onde “tós nosotros, quisi yo dicir, tenderemos los mesmos drechos, porque tós, comprienda usté la isprisión, toitos semos ijoales”. Este ridículo castelán que emprega “Alifonso” pon de manifesto aínda máis, se cabe, a súa ufanía inxustificada.

Conclúe neste sexto número, coa segunda entrega, o traballo erudito de Noya “Fiestas en Vivero en el siglo XVIII”, e féchase o exemplar, como os anteriores, cunha nutrida serie de notas “Locales” en que se informa de toda clase de eventos sociais da vida viveiresa e das súas xentes, con especial mención aos de índole relixiosa.

Desfilan así referencias ao casamento en Compostela de Alfredo Bermúdez de Castro Plá con María de la Cruz Mosquera; á celebración dunha función relixiosa en Galdo en honra a San Antonio e San Roque, presidida polo cura ecónomo José R. Souto Mel e acompañada pola actuación da Banda de Exploradores, baixo a batuta de Eugenio Gómez; á toma de posesión do cargo de capelán-coadxutor de San Pedro de Viveiro e Landrove por parte do presbítero José Alvariño García; á chegada a Viveiro, na compaña das súas irmás, do xurisconsulto e auditor da Armada retirado Jesús de Cora y Cora; á función relixiosa celebrada na parroquial de Valcarría, baixo a presidencia do cura Juan Reigosa Lorenzo e con sermón de Francisco Fraga Fernández; á chegada a Viveiro, procedente de Uviéu, de Juan Donapetry e da súa esposa, María Rosa Orts…

Tamén se alude na citada sección aos brillantes resultados académicos obtidos na Universidade compostelá polo estudante Felipe Díaz Ortega, fillo do notario Felipe Díaz Ponte, e, na de Valladolid, por Julio Rodríguez, fillo do secretario do xulgado Julio Rodríguez Meyre; ao remate dun novenario ao Sagrado Corazón na parroquial de Santiago, con sermón do cura de Galdo, Souto Mel; ao regreso a Viveiro de varios sacerdotes da comarca (Antonio Nieto, párroco de Santa María; José Galdo López, párroco de Chavín; José Mª Rodríguez Ínsua, cura castrense; Gerardo Fanego Losada, vigairo de Valdeflores; e Tomás R. Villlameitide, capelán-coadxutor de Galdo) que se desprazaran ata Mondoñedo para participaren nuns exercicios espirituais; á partida para Vilalba da muller e fillo do farmacéutico Federico Meirás, Consuelo Goás Franco e Antoñito; á celebración en San Pedro da festividade do patrón, con sermón do párroco Gervasio Lamas Lodos; á visita a José Barro, en Chavín, do opulento industrial de Barcelona, sr. Cucurny, dono dunha fábrica de cerámica en Burela; e, por último, á chegada a Viveiro desde A Coruña, cos seus fillos, de Dolores Rebellón Basanta, para pasar uns días en casa de seus pais.

Simpática é a redacción da nota con que finaliza a sección “Locales” na última plana deste sexto número do noso xornal:

El Banco de España ordenó la recogida de los billetes de 500 pesetas, para evitar la difusión de los falsos del mismo tipo; por las señas que los periódicos dan de ellos, era fácil distinguirlos de los legítimos.
Nosotros, por desgracia, no nos hemos visto en el caso de confrontarlos”.

Expostas sumariamente as nosas lecturas e descubertas após a consulta de tres dos exemplares da colección do xornal viveirés La Defensa, chega o intre de expoñermos algunhas conclusións, por máis que estas sexan necesariamente provisorias.

  1. Fronte á información ofrecida por Donapetry, Gerino e Paz Teijeira & Mª de la Torre, que sitúan o comezo da publicación no 2 de xuño de 1918, constatamos que o primeiro número de La Defensa saíu á rúa, en realidade, uns días antes, concretamente o 30 de maio dese mesmo ano.
  1. O intervalo que se rexistra entre os número 5º e 6º é exactamente semanal, de maneira que a perda de periodicidade fixa a que aluden as fontes consultadas ten que ser necesariamente posterior ás datas dos citados números.
  1. Do mesmo xeito, os tres exemplares en cuestión que demos consultado saíron do prelo da casa tipográfica Mancebo mindoniense, de xeito que é necesariamente posterior ao 6 de xullo de 1918 a mudanza do noso xornal aos talleres de Fojo.
  1. Se no primeiro exemplar as planas aparecen maquetadas só a dúas columnas, nos outros localizados presentan, en troca, tres columnas. Todos os exemplares en cuestión constan de catro páxinas, o habitual nesa época. A pesar das liñas estampadas ao respecto no editorial de presentación do seu primeiro número, non achamos nos exemplares consultados de La Defensa ningún dos gravados ilustrativos prometidos.
  1. Xa desde o primeiro número do xornal aparece na mancheta a indicación “se reparte gratuitamente” e se atribúe explicitamente a dirección do rotativo a Jesús Noya González. Esa gratuidade explica unha peculiaridade do rotativo, como é a total ausencia de publicidade e propaganda comercial nas súas planas. Por outra banda, a pesar do convite expresado no primeiro número (“abrimos las columnas de LA DEFENSA a todos los ciudadanos cultos, a los amantes del progreso de este país, sin distinción de ideas políticas ni de afecciones de cualquier orden”), o certo é que a confección do xornal debía recaer en exclusividade na propia figura do seu director, pois non se rexistra nos exemplares coñecidos nin unha soa colaboración que apareza asinada por calquera outra persoa que non sexa el.
  1. Coidamos moi probábel que fose o industrial José Barro Polo, unha e outra vez defendido nas páxinas da publicación nas súas polémicas co bando liberal viveirés, o patrocinador económico, baixo corda, de La Defensa. Os noutrora acérrimos inimigos Barro e Noya, que mesmo chegaran a se ver as caras nos tribunais, fixeron causa ao unísono por medio de La Defensa contra os seus comúns antagonistas, que non eran outros que os políticos liberais locais, co banqueiro Benigno López á cabeza e co semanario El Heraldo de Vivero como medio de expresión.
  1. En moitos aspectos xornalísticos e de orientación editorial, La Defensa constitúe unha clara continuación de El Eco de Vivero e de Verdad y Justicia, circunstancia lóxica se atendemos ao rol de director que exerceu sobre todos estes cabezallos o subdiácono Jesús Noya González. O feito de que a súa redacción e administración se situase na mesma rúa Fernández Victorio (antes Quiroga), as críticas ao bando político liberal e á prensa de carácter librepensador e esquerdista, a constante presenza de novas da vida relixiosa local e o recurso a certos xéneros xornalísticos caracterizadores, como é o caso dos artigos eruditos sobre historia local ou o dos diálogos de personaxes populares en galego acastrapado, así o poñen de manifesto.
  1. La Defensa é unha publicación explicitamente confesional, católica, e declaradamente antiesquerdista, como poñen de manifesto os diálogos de Lois d’a Pumarega inseridos nas súas páxinas, mais non casa nin se erixe en voceiro de ningún partido político concreto do espectro conservador ou dereitista, nin a nivel local (“no pertenecemos a ningún bando político de los que a Vivero han dividido”), nin a nivel supralocal. Neste punto, marca unha certa separación co seu precedente inmediato Verdad y Justicia, por canto este actuara como voceiro oficioso do partido conservador maurista na localidade.
  1. Indiscutíbel é, asemade, a constante preocupación amosada na liña editorial de La Defensa polo progreso material da vila e da comarca: artigos sobre alumeado público, camiños veciñais, escolas de “Vivero y su Comarca”, fomento do turismo…
  1. A presenza do galego na publicación limítase aos diálogos da sección “Ninguén se queime. Somente por parolar”.
  1. Como era de agardar, o xornal liberal El Heraldo de Vivero, que viña editándose desde 1912, constitúese no contendente/contraditor principal de La Defensa. Se nos finais do século XIX, Noya polemizara co liberal El Vivariense desde o seu El Eco de Vivero, nos comezos do século XX seguiu facéndoo co tamén liberal El Heraldo de Vivero, primeiro desde Verdad y Justicia e logo desde La Defensa.
  1. Infelizmente, nada podemos engadir ás hipóteses ofrecidas por outros autores a respecto da data exacta e circunstancias da desaparición do xornal que nos ocupa.

Após o apagamento de La Defensa, a finais de 1923, haberá que agardar a comezos de 1926 para encontrarmos a Jesús Noya González novamente á fronte dun proxecto periodístico na vila do Landrove: o semanario independente La Voz del Pueblo, impreso nos talleres de Esteban Fernández Temprano. A historia desa nova cabeceira de prensa ben merece un artigo de seu, que agardamos non tardar en ofrecer.

BIBLIOGRAFÍA MANEXADA

CHAO ESPINA, Enrique: Historia de Vivero, Ediciós do Castro, Sada, 1988.
DONAPETRY, Juan: Historia de Vivero y su Concejo, Artes Gráficas Santiago, Viveiro, 1953.
GALDO, Fausto: Pintura y pintores de Viveiro, Ediciós do Castro, Sada, 1992.
GALDO, Fausto: "Vellos papeis. No cincuenta cabodano de Noia", Heraldo de Vivero, 23.7.1993, p. 8.
GALDO, Fausto: "No centenario do pasamento de D. Teodoro Botino", Heraldo de Vivero, 8.4.1994, p. 8.
ÍNSUA LÓPEZ, Emilio X. & NUEVO CAL, Carlos: O primeiro Villar Ponte, Fundación Caixa Galicia-El Progreso, Lugo, XVII Premio “Ánxel Fole”, 2003.
ÍNSUA LÓPEZ, Emilio Xosé: Antón e Ramón Villar Ponte: unha irmandade alén do sangue, CILL Ramón Piñeiro, Cadernos nº VII, Santiago, 2004.
INSUA, Emilio Xosé: “Algún apuntamentos sobre o semanario viveirés Verdad y Justicia”, Casino de Viveiro-Club Náutico 1982-2007. 25 años de su vida, Viveiro, 207, pp. 49-59.
LEAL ÍNSUA, Francisco: "El Eco de Vivero, un semanario gallego que dejó huella", Especial Centenario de La Voz de Galicia, A Coruña, 4.1.1982, pp. 58-59.
NÚÑEZ DÍAZ, Gerino: Los periódicos de Vivero. Apuntes sobre la historia de cien años de prensa en un pueblo gallego, Gráficas Bao, Lugo, 1980.
PÉREZ RODRÍGUEZ, Modesto: Algúns chiscos da prensa viveirense, Servizo de Publicacións da Deputación Provincial de Lugo, Lugo, 1999.
SANTOS GAYOSO, Enrique: Historia de la prensa gallega. 1800-1986, Volume I, Cuadernos do Seminario de Sargadelos, nº 52. Ed. do Castro, Sada, 1990.
SANTOS GAYOSO, Enrique: Historia de la prensa gallega. 1800-1993, Volume II, Cadernos do Seminario de Sargadelos, nº 68, Ed. do Castro, Sada, 1995.
TEIJEIRA, Mari Paz & TORRE, María de la: A Prensa en Lugo: dous séculos de historia, Servicio de Publicacións da Deputación Provincial de Lugo, Lugo, 1997.
TOBÍO FERNÁNDEZ, Lois: As décadas de T. L., Ediciós do Castro, Serie Documentos, nº 110, Sada, 1994.
VILAVEDRA, Dolores (coord.): Diccionario da literatura galega. Tomo II. Publicacións Periódicas, Ed. Galaxia, Vigo, 1997.

EMILIO XOSÉ ÍNSUA
Do Seminario de Estudos Terra de Viveiro

Notas

1 Cf. VILLAR PONTE, Ramón: "Don Jesús Noya González, BRAG, nº 277-280, tomo XXIV, Novembro de 1944, páxs. 11-12.

2 Vide GALDO FERNÁNDEZ, Fausto: "Vellos papeis. No cincuenta cabodano de Noia", Heraldo de Vivero, 23.7.1993, p. 8.

3 Vide NÚÑEZ, Gerino: Los periódicos de Vivero, páx. 24.

4 Vide DONAPETRY IRIBARNEGARAY, Juan: Hª de Vivero y su Concejo, 1953, páx. 478.

5 Vide PÉREZ RODRÍGUEZ, Modesto: Algúns chiscos da prensa viveirense en louvanza a Jesús Noya González, Deput. Prov. de Lugo, 1999, páxs 6 e 11.


6 Téñase en conta que seu pai chamábase Manuel Noya Pumar e que el propio tiña como nomes de pía os de Jesús Manuel Luís.

Ningún comentario:

Publicar un comentario