A
figura do músico Miro
Casabella, que foi obxecto este venres 6 de xuño de 2014 dunha merecida homenaxe en Viveiro á que queremos
sumarnos cordialmente con estas liñas, ten o seu valioso e
imprescindíbel quiñón nese fenómeno musical, cultural e ao mesmo
tempo cívico e político que ficou nos libros da nosa historia co
nome de Nova Canción
Galega ou
movemento de Voces
Ceibes.
O
movemento musical do tardofranquismo
A
finais dos anos 60 e comezos dos 70, no chamado “tardofranquismo”,
unha xeración de mozos activos e concienciados empuñará a guitarra
e botará man dos versos para reivindicar Galiza como pobo libre e a
fin dunha ditadura interminábel e cruel, que agonizaba politicamente
matando (Grimau, Ruano, Amador e Daniel, Baena, Reboiras...). Era
cando Fraga Iribarne impuña a súa censura sobre a prensa (humilde
Heraldo de Vivero
incluído), cando o TOP (Tribunal de Orde Público) perseguía con
saña calquera exercicio dos dereitos democráticos elementais
(manifestación, expresión, opinión, reunión...), cando cada
convocatoria de folga polos dereitos dos traballadores era seguida
dunha declaración do estado de excepción.
A
marxinación e a represión do uso do galego nesa altura era continua
e rabiosa. Estaba totalmente excluído do ámbito escolar, da Igrexa
(a pesar do aprobado no Concilio Vaticano II), do aparello
administrativo do Estado, da Xustiza e da única canle de televisión
estatal entón existente (só a partir de 1974 nacería o programa
pioneiro “Panorama de Galicia”)... No discurso oficial, a lingua
de Rosalía continuaba sendo un “dialecto”, propio de “incultos”
e “paletos”, incapaz para as máis refinadas funcións
comunicativas. Mais desde 1963 unha data emblemática, o Día das
Letras Galegas, viña servindo de punto de encontro simbólico e
catalizador para a reivindicación dos dereitos lingüísticos dos
galegofalantes e para a promoción e difusión da cultura galega.
Deuse así unha eclosión do teatro, da música, do cinema e da
literatura feita en galego, impulsada por un crecente tecido
asociativo cultural popular, do que “Sementeira”, coas súas
luces e as súas sombras, foi clara mostra entre nós.
Nese
contexto xurdirán unha pléiade de cantautores que seguen o ronsel
dun fenómeno músico-reivindicativo con puntos de referencia en
variadas latitudes: os Brassens e Moustaki da Franza, os Silvio
Rodríguez e Milanés de Cuba, a Mercedes Sosa en Chile, os Dylan e Joan Báez de EE.UU, os
Luís Cilia e José Afonso do Portugal da “revolucão dos cravos”,
os Raimon, Lluís Llach ou Joan Manuel Serrat do ámbito
catalanófono, os Mikel Laboa e Benito Lertxundi do País Vasco, os
Paco Ibáñez, Labordeta ou Aute no ámbito hispano...
Foi
o concerto do valenciano de Xátiva Raimon en Compostela, en 1967, a
espoleta que fixo eclosionar o fenómeno da Nova Canción Galega, que
se prolongaría ata mediados dos anos 70, moitas veces inmerso, iso
si, nas desputas políticas fratricidas entre esquerdistas
“nacionalistas” da UPG e esquerdistas “españolistas” do PCE.
Desde 1968, co Maio francés en pleno estoupido, dan os seus
primeiros concertos e gravan co selo discográfico barcelonés EDIGSA
os seus primeiros traballos, mercé ás xestións que realiza en tal
sentido o poeta Manuel María, cantautores galegos como Benedito
García, Vicente Araguas, Xavier González del Valle, Xerardo
Moscoso, Guillermo Rojo, Xaime Barreiro Chuspe, Tino Álvarez,
Suso Vaamonde, Bibiano...
Superando
todo tipo de obstáculos (censura previa das cancións, multas,
prohibicións de concertos, suspensións...), todos eles despregan
unha proposta artística claramente connotada de antifranquismo que
xunta o xenuíno afán de expresión musical coa visitación dos
textos da nosa poesía máis combativa e contestataria (Curros,
Rosalía, Cabanillas, Celso Emilio Ferreiro, Pimentel, Bernardino
Graña, Lois Diéguez, Alfredo Conde, Marica Campo...).
O 9
de xaneiro de 1970 un festival celebrado a beneficio da obra de San
Xoán de Deus no cine Orfeo, coa actuación dos Voces Ceibes Xavier,
Benedito, Araguas, Moscoso e Álvarez Pena e tamén do grupo local
“Nenos tristes”, deu cumprida mostra tamén na vila do Landrove
desta onda reivindicativo-musical á que nos estamos referindo.
En
todo esta eclosión (á que cabería engadir aínda moitos outros
referentes, como Xoán Rubia, Luís Emilio Batallán, Amancio Prada,
etc.), dous nomes moi directamente vinculados á nosa xeografía
comarcal deben ser salientados. Un, o de Jei Noguerol (Covas,
1950), con traballos como “Denantes dos vinte anos” e “Señor
ministro, por favor”. Outro, o do valadourés que recibiu en
Viveiro a homenaxe da asociación Pensamento e
Sementeira.
A
traxectoria
Ramiro
Casabella López (1946) pasou a infancia en Ferreira do
Valadouro, fixo o bacharelato por libre no instituto de Lugo e
emigrou a Barcelona en 1964. Levaba consigo a inquedanza musical,
pois xa aprendera a tocar a guitarra co médico José Mel e xa
animara na súa vila natal con Enrique Cancio e Laureano Lorenzo o
chamado “Trío Soberano”.
Na
capital catalá Miro remata o bacharelato e comeza estudos de
aparellador. Ademais de frecuentar o Centro Galego barcelonés, onde
traba amizade co poeta Xoán Manuel Casado, co profesor Basilio
Losada, co escritor Xavier Costa Clavell e con outras figuras
referenciais da colonia galega máis activa, entra axiña en contacto
c0n músicos da “Nova Cançó” e fai amizade con diversos
compoñentes do grupo musical “Els Setze Jutges”.
En
1968 coñece ao poeta chairego Manuel María, que o pon en contacto
co selo discográfico EDIGSA. Miro grava así os seus primeiros catro
temas, baixo o rótulo de Miro canta as súas cancións: “Ti
Galiza” (con letra de Costa Clavell), “O labrego”, “Soia” e
“No desterro”. Poucas semanas despois fica no terceiro posto do I
Festival Internacional da Canción de Barcelona, por detrás de Lluís
Llach e Dolores Lafitte. A finais de 1968 viaxa ata Compostela e
participa no mítico concerto de Voces Ceibes no Teatro Capitol, onde
é presentado por Manuel María. Ao ano seguinte pon na rúa o
segundo traballo discográfico, Cantigas de Escarnho e de Mal
Dizer, con textos de trobadores medievais (Afonso X, Joam Romeu
de Lugo) e de Celso Emilio Ferreiro, como o famoso “Olla meu irmán
honrado...”. Grande sona e difusión nos círculos do
antifranquismo galego acada Miro Casabella entón co seu romance de
cego “Castrelo de Miño”, inspirado na loita popular que se
desenvolve contra a expropiación forzosa das terras para a
construción dun encoro de FENOSA nesa localidade ourensá, nas
terras do Ribeiro.
O
noso músico actúa en París por esta época en varias ocasións: en
1969, no Palais de la Mutualité do barrio latino, na compaña dun
debutante Amancio Prada, de Paco Ibáñez e de Xerardo Moscoso, entre
outros; en 1971 na festa do Partido Comunista Francés en La
Courneuve, diante de máis de 600.000 espectadores e na compaña de
Joan Báez, Mikis Teodorakis, Paco Ibáñez e Guy Béart. Tamén
realiza unha xira por varias universidades na Península (Sevilla,
Madrid, Granada, Barcelona, Compostela...) na compaña do cantautor
portugués Luís Cilia, daquela exiliado. A “mili” fai que
Casabella bote unha tempada residindo na Coruña, cidade onde
perfecciona os seus coñecementos musicais. En 1972 sae o seu
terceiro traballo, un “single” con dous poemas musicados do
escritor galego afincado en Barcelona Xoán Manuel Casado: “O meu
país”, talvez a canción máis popularizada de Miro Casabella, e
“Coma os vellos troveiros”.
Tras
casar en 1973 coa moza belga Mónica Vancrayelynghe, emprende con
Paco Ibález unha xira polo sur da Franza, ofrecendo concertos en
localidades como Aix en Provence, Toulouse, Limoges, Bayonne, etc. Ao
mesmo tempo traballa como aparellador no estudo de seu irmao Xosé
Manuel. Numerosas vilas do noso país coñecen nestes anos de
efervescencia política a súa música en concertos organizados por
agrupacións culturais ou entidades de diferente índole cívica,
mais tamén colabora en montaxes teatrais do seu compatriano Manuel
Lourenzo ou no Zardigot de Euloxio R. Ruibal, que gañaría o
Premio na Primeira Mostra de Teatro Abrente, en Ribadavia. En 1975
incorpórase ao chamado Movemento Popular da Canción Galega, con
grupos e artistas como Fuxan os Ventos, Pilocha, Emilio Cao, Jei
Noguerol e o dúo Antón Seoane e Rodrigo Romaní (futuros impulsores
de Milladoiro).
En
1977, Miro Casabella edita o long play intitulado Ti
Galiza, con doce cancións
inspiradas en textos de X.M. Casado, Celso Emilio, Cabanillas, Costa
Clavell, Pimentel, García-Bodaño e Uxío Novoneira. Ao ano
seguinte, da man da casa discográfica Ariola, aparece o denominado
Treboada, onde intervén nos
arranxos o cantautor portugués Zé
Mario Branco e onde revisita textos poéticos de Cabanillas e de
García-Bodaño. En novembro de 1979 participa en Madrid nun festival
en homenaxe ao poeta Celso Emilio Ferreiro e compón e grava a música
do disco de contos infantís Cando os animais falaban,
con guión e interpretación de Manuel Lourenzo. A partir de entón,
e con ducias e ducias de recitais individuais ás costas, Miro
Casabella intégrase no grupo “Doa”, co que edita O son
da estrela escura. Quen escribe
estas liñas lembra con moita emoción a escoita deste grupo e das
pezas dese disco nun concerto celebrado a comezos dos anos 80 no
salón de actos da Maestría (actual Instituto María Sarmiento)
durante un festival das Letras Galegas...
Despois
de abandonar “Doa”, en 1983, Miro estivo ausente durante unha
longa tempada dos escenarios, aos que regresou non obstante a partir
de 2002, á calor do compromiso e da axitación cultural inmensa que
acompañou as mobilizacións do Nunca Máis pola catástrofe do
“Prestige”. Desde entón, a súa presenza faise frecuente en
concertos, encontros musicais, discos de grupos amigos, discos
colectivos e homenaxes a escritores, músicos e artistas dos que se
honrou coa súa amizade (Manuel María, Isaac Díaz Pardo, José
Afonso, Bernardino Graña...). En 2004 grava un novo disco, Orvallo,
con doce cancións entre as que se inclúen unha cantiga medieval de
Airas Nunes, unha versión do “Negra sombra” rosaliano e o poema
“Adeus” de Salvador García-Bodaño.
Coda
Cando,
en datas recentes, no concello de Valadouro os munícipes de certo
partido disque popular impediron co sentido do seu voto que Miro fose
recompensado simbolicamente cunha distinción honorífica, sentimos
que se facía certa unha vez máis, por desgraza, aquela máxima que
sinala que ninguén é profeta na súa terra, mais para corrixir ese
agravio outra terra de seu acolledora, como é a de Viveiro, berce do
Pastor Díaz que puxo a primeira pedra do Rexurdimento literario, dos
Villar Ponte que convocaron a loitar pola Fala e do Lois Tobío que
traduciu o mellor da literatura universal para a nosa lingua, deu o
paso da man da asociación Pensamento e Sementeira e tributou a
homenaxe que Miro Casabella se merecía como verdadeiro artista e como
galego de lei. Beizóns!
Ningún comentario:
Publicar un comentario