eu

eu
eu

domingo, 25 de maio de 2014

UN POETA MEDIEVAL AROUSÁN? PROBLEMÁTICA DO XOGRAL PERO D’ARDIA

Ten a bisbarra do Salnés representación autoral no corpus da lírica galego-portuguesa medieval profana, composto por unhas mil setecentas cantigas? Pertence a voz e a arte compositiva dalgún trobador, segrel ou xogral con raíces nas ribeiras arousás ao elenco dos que protagonizaron esa aventura literaria que marcou a produción poética de media Península entre finais do século XII e a segunda metade do XIV?

O filólogo portugués José Joaquim Nunes (1859-1932), ao estudar e divulgar parte do noso cancioneiro medieval na súa magna obra en tres volumes Cantigas d'amigo dos trovadores galego-portugueses (Coímbra, 1926-1928), deu por boa unha lectura feita no seu día polo crítico italiano Ernesto Monaci (1844-1918), descubridor e editor en 1875 do chamado Cancioneiro da Vaticana (CV), que descifraba como "Pero D'Ardia" ou "Pero Dardia" a rúbrica correspondente a un pequeno monllo de cantigas presentes no citado cancioneiro e tamén no da Biblioteca Nacional de Lisboa (CBN). Ambos cancioneiros son, como é sabido, copias dun orixinal galego-portugués perdido feitas en Italia no século XVI por mandato do humanista Ángelo Colocci.

Acto seguido, o citado filólogo portugués propuxo identificar ese antropónimo composto, "Pero D'Ardia" (nome de bautismo máis nome da terra de procedencia, método abundantemente documentado nos nosos Cancioneiros: Pero D'Armea, Pero D'Ornelas, Pero García D'Ambroa, etc.), como correspondente a un xogral que tería nacido no lugar de Ardia, na freguesía de San Martiño de Ogrove, dado que en tres das súas cinco cantigas conservadas (numeradas no Cancioneiro da Vaticana do 709 ao 713 e no da Biblioteca Nacional do 1118 a 1121, respectivamente) se cita un santuario ou ermida de Santa Marta que ben podería corresponder a algunha das existentes nas proximidades do citado enclave "meco".

En paréntese digamos que ese conxunto de cinco cantigas, todas elas do xénero máis tradicional, o de "amigo", presenta algunhas peculiaridades dignas de mención. Catro das composicións teñen refrán, ningunha repete o mesmo esquema métrico, unha delas presenta unha combinación de heptasílabos graves e agudos con esquema de rimas ababcCCC que resulta única en todo o noso Cancioneiro medieval ("Assanhou-s'o meu amigo...) e, por último, todas abordan o tópico do amor contrariado pola actitude do "amigo": o namorado preséntase nestas cinco composicións "sanhudo" porque a moza non lle deu recado para poder vela, enfadado porque seica non quixo falar con el, disposto a non volver máis onda ela, etc, aínda que tamén culpábel de mentirlle á namorada e non acudir como xurara ao encontro con ela na ermida de Santa Marta, precisamente...

Filgueira Valverde no traballo "Poesía de santuarios", publicado en 1977, e máis o editor, bibliófilo e poeta galego Xosé Mª Álvarez Blázquez volveron especular, tempo despois de feitas as aseveracións de José Joaquim Nunes, con esa posibilidade de que o poeta "Pero D'Ardia", xogral do que apenas nada se sabe con certeza e que debeu de vivir e compoñer contra finais do século XIII, fose efectivamente fillo das terras arousás.

Concretamente, na súa Escolma de poesía medieval (1198-1354), Álvarez Blázquez sinalou a respecto do xogral que nos ocupa que "temos por moi probabel que o logar do seu nascimento teña sido a aldea de Ardia, no concello e freiguesía de San Martiño do Grove (Pontevedra). A ermida que o troveiro lembra cicáis fose a que nos seus tempos eisistira na veciña freiguesía de Noalla, onde persiste o culto a Santa Marta nunha anterga imaxe que se venera na parroquial". 

Vila Fariña e Vítor Viana, que se farían eco no seu Diccionario biográfico de la comarca de O Salnés (2001) da posibilidade anotada polo autor de Canle segredo, acrescentarían, pola súa conta, que a ermida de Santa Marta citada nas cantigas do xogral en cuestión podería ser, non a de Noalla, senón "lo más probable, la de Ponte Arnelas".

Mais a teoría do Pero D'Ardia arousán distaba moito de ser definitiva... Xa en 1951 o erudito Couceiro Freijomil no seu Diccionario Bio-Bibliográfico de Escritores, aínda que non deixase de citar a Menéndez Pidal polo seu traballo Poesía juglaresca y juglares (páx. 467) como autoridade á hora de determinar que o poeta que nos ocupa era un "juglar de la provincia de Pontevedra", tamén advertía que no CBN "se le designa Pero de Berdía", polo que lanzaba o eumés o seguinte interrogante: "¿y se referirá dicho Berdía a la parroquia de este nombre, en el actual ayuntamiento de Enfesta, cerca de Santiago?".

Unha das máximas autoridades mundiais en materia de literatura galaico-portuguesa medieval, o investigador italiano Giuseppe Tavani, corroborou en datas recentes a intuición "compostelanista" formulada por Couceiro Freijomil e corrixiu filoloxicamente o erro que tiña facilitado a hipótese dun "Pero D'Ardia" arousán...

Con efecto, o amentado sabio italiano nega que "Pero D'Ardia", a lectura de Monaci, ou "Pero Bardia", outra lectura que tamén se ten proposto algunha vez, sexan correctas, e propón como alternativa que se descifre o texto manuscrito como "Pero Berdia", vinculando este nome á existencia desa parroquia ou freguesía así chamada nos arredores de Compostela onde existe un santuario dedicado á advocación de Santa Marta... Xosé Luís Couceiro faise eco desta proposta de Tavani no Dicionário da Literatura medieval galego e portuguesa da Editorial Caminho (1993, pp. 539-540), ofrecéndoa, pódese dicir, como derradeira palabra no debate sobre o verdadeiro antropónimo e a probábel orixe xeográfica do misterioso xogral galego.

Privados pois, ao que parece, da posibilidade de que a bisbarra salinense fose berce dun xogral medieval con presenza nos Cancioneiros, haberá que consolarse co feito (este si indiscutíbel, e mesmo valería dicir, tamén compensatorio) de ter sido a ría de Arousa a paisaxe amada e cantada por algúns dos mellores poetas neotrobadorescos da poesía galega do século XX: o Álvaro Cunqueiro de Cantiga nova que se chama ribeira, o Fermín Bouza Brei de Nao senlleira e o Aquilino Iglesia Alvariño de Cómaros verdes. Non se consola quen non quer..


Ningún comentario:

Publicar un comentario