Ten a bisbarra
do Salnés representación autoral no corpus da lírica
galego-portuguesa medieval profana, composto por unhas mil setecentas
cantigas? Pertence a voz e a arte compositiva dalgún trobador,
segrel ou xogral con raíces nas ribeiras arousás ao elenco dos que
protagonizaron esa aventura literaria que marcou a produción poética
de media Península entre finais do século XII e a segunda metade do
XIV?
O filólogo portugués
José Joaquim Nunes (1859-1932), ao estudar e divulgar parte do noso
cancioneiro medieval na súa magna obra en tres volumes Cantigas
d'amigo dos trovadores galego-portugueses (Coímbra,
1926-1928), deu por boa unha lectura feita no seu día polo crítico
italiano Ernesto Monaci (1844-1918), descubridor e editor en 1875 do
chamado Cancioneiro da Vaticana (CV), que descifraba
como "Pero D'Ardia" ou "Pero Dardia" a rúbrica
correspondente a un pequeno monllo de cantigas presentes no citado
cancioneiro e tamén no da Biblioteca Nacional de Lisboa
(CBN). Ambos cancioneiros son, como é sabido, copias dun orixinal
galego-portugués perdido feitas en Italia no século XVI por mandato
do humanista Ángelo Colocci.
Acto seguido, o citado
filólogo portugués propuxo identificar ese antropónimo composto,
"Pero D'Ardia" (nome de bautismo máis nome da terra de
procedencia, método abundantemente documentado nos nosos
Cancioneiros: Pero D'Armea, Pero D'Ornelas, Pero García D'Ambroa,
etc.), como correspondente a un xogral que tería nacido no lugar de
Ardia, na freguesía de San Martiño de Ogrove, dado que en tres das
súas cinco cantigas conservadas (numeradas no Cancioneiro da
Vaticana do 709 ao 713 e no da Biblioteca Nacional do 1118 a 1121, respectivamente) se
cita un santuario ou ermida de Santa Marta que ben podería
corresponder a algunha das existentes nas proximidades do citado
enclave "meco".
En paréntese digamos que
ese conxunto de cinco cantigas, todas elas do xénero máis
tradicional, o de "amigo", presenta algunhas peculiaridades
dignas de mención. Catro das composicións teñen refrán, ningunha
repete o mesmo esquema métrico, unha delas presenta unha combinación
de heptasílabos graves e agudos con esquema de
rimas ababcCCC que resulta única en todo o noso Cancioneiro medieval
("Assanhou-s'o meu amigo...) e, por último, todas
abordan o tópico do amor contrariado pola
actitude do "amigo": o namorado preséntase nestas cinco
composicións "sanhudo" porque a moza non lle deu recado
para poder vela, enfadado porque seica non quixo falar con el,
disposto a non volver máis onda ela, etc, aínda que tamén culpábel
de mentirlle á namorada e non acudir como xurara ao encontro con ela
na ermida de Santa Marta, precisamente...
Filgueira Valverde no
traballo "Poesía de santuarios", publicado en 1977, e máis
o editor, bibliófilo e poeta galego Xosé Mª Álvarez Blázquez volveron especular, tempo despois de feitas as
aseveracións de José Joaquim Nunes, con esa posibilidade de que o
poeta "Pero D'Ardia", xogral do que apenas nada se sabe con
certeza e que debeu de vivir e compoñer contra finais do século
XIII, fose efectivamente fillo das terras arousás.
Concretamente, na súa
Escolma de poesía medieval (1198-1354), Álvarez
Blázquez sinalou a respecto do xogral que nos ocupa que "temos
por moi probabel que o logar do seu nascimento teña sido a aldea de
Ardia, no concello e freiguesía de San Martiño do Grove
(Pontevedra). A ermida que o troveiro lembra cicáis fose a que nos
seus tempos eisistira na veciña freiguesía de Noalla, onde persiste
o culto a Santa Marta nunha anterga imaxe que se venera na
parroquial".
Vila Fariña e Vítor Viana, que se farían eco no
seu Diccionario biográfico de la comarca de O Salnés
(2001) da posibilidade anotada polo autor de Canle segredo,
acrescentarían, pola súa conta, que a ermida de Santa Marta citada
nas cantigas do xogral en cuestión podería ser, non a de Noalla,
senón "lo más probable, la de Ponte Arnelas".
Mais a teoría do Pero
D'Ardia arousán distaba moito de ser definitiva... Xa en 1951 o
erudito Couceiro Freijomil no seu Diccionario Bio-Bibliográfico
de Escritores, aínda que non deixase de citar a Menéndez
Pidal polo seu traballo Poesía juglaresca y juglares
(páx. 467) como autoridade á hora de determinar que o poeta que nos
ocupa era un "juglar de la provincia de Pontevedra", tamén
advertía que no CBN "se le designa Pero de Berdía", polo
que lanzaba o eumés o seguinte interrogante: "¿y se referirá
dicho Berdía a la parroquia de este nombre, en el actual
ayuntamiento de Enfesta, cerca de Santiago?".
Unha das máximas
autoridades mundiais en materia de literatura galaico-portuguesa
medieval, o investigador italiano Giuseppe Tavani, corroborou
en datas recentes a intuición "compostelanista" formulada por
Couceiro Freijomil e corrixiu filoloxicamente o erro que tiña
facilitado a hipótese dun "Pero D'Ardia" arousán...
Con efecto, o amentado
sabio italiano nega que "Pero D'Ardia", a lectura de
Monaci, ou "Pero Bardia", outra lectura que tamén se ten
proposto algunha vez, sexan correctas, e propón como alternativa que
se descifre o texto manuscrito como "Pero Berdia",
vinculando este nome á existencia desa parroquia ou freguesía así
chamada nos arredores de Compostela onde existe un santuario dedicado
á advocación de Santa Marta... Xosé Luís Couceiro faise eco desta
proposta de Tavani no Dicionário da Literatura medieval galego
e portuguesa da Editorial Caminho (1993, pp. 539-540),
ofrecéndoa, pódese dicir, como derradeira palabra no debate sobre o
verdadeiro antropónimo e a probábel orixe xeográfica do misterioso
xogral galego.
Privados
pois, ao que parece, da posibilidade de que a bisbarra salinense fose
berce dun xogral medieval con presenza nos Cancioneiros, haberá que
consolarse co feito (este si indiscutíbel, e mesmo valería dicir,
tamén compensatorio) de ter sido a ría de Arousa a paisaxe amada e
cantada por algúns dos mellores poetas neotrobadorescos da poesía
galega do século XX: o Álvaro Cunqueiro de Cantiga
nova que se chama ribeira, o
Fermín Bouza Brei de Nao
senlleira e o Aquilino Iglesia
Alvariño de Cómaros verdes.
Non se consola quen non quer..
Ningún comentario:
Publicar un comentario