SOBRE A PRIMEIRA TRADUCIÓN DE SHAKESPEARE AO GALEGO

Fernando Pérez-Barreiro Nolla

 Co gallo da morte do intelectual Fernando Pérez-Barreiro Nolla (Ferrol, 1931-Lancaster, 2010), varios medios e axencias de comunicación teimaron en sinalalo, nas necrolóxicas elaboradas ad hoc, como a persoa que fixo a primeira tradución do teatro de William Shakespeare (1564-1616) á nosa lingua, mercé ao Macbeth publicado pola Editorial Galaxia en 1972. Tería sido así o autor ferrolán quen tería aberto o fecundo vieiro de traducións ao galego da obra shakespereana polo que transitaron en datas máis recentes Miguel Pérez Romero (Soño dunha noite de verán, O mercador de Venecia, Romeo e Xulieta...), Xohán Ledo (Xulio César) ou Eduardo Alonso e Cándido Pazó (Rei Lear).

Da valía e do talento de Fernando como tradutor falan por si propias as súas leccións sobre esa materia nas universidades británicas de Westminster e Thames Valley, o seu labor técnico-profesional na “Organización Internacional do Café”, varios artigos da súa autoría como “A transliteración do chinés” publicado na revista Viceversa da Universidade de Vigo, distincións como o Premio Plácido R. Castro (obtido en 2005, ex-aequo con Iolanda Galanes, polo “Breviario do pensamento clásico chinés”, hoxe accesíbel na biblioteca virtual BIVIR) e, sobre todo, as súas producións, tanto aquelas que atinxen ao idioma de Shakespeare e Lewis Carroll (con Teresa Barro agasallounos, como é sabido, con Alicia no país das marabillas e Alicia do outro lado do espello, versións que viron lume en 1985 da man de Xerais) como aqueloutras, non por máis exóticas menos significativas, que teñen a ver co chinés, como é o caso da escolma de narrativa curta contemporánea Flores e leña (1982).

Mais Pérez-Barreiro Nolla, de traxectoria tan destacada, meritoria e honesta en tantos aspectos, non foi en realidade o primeiro tradutor do célebre dramaturgo inglés para o noso idioma. Ese mérito pioneiro correspóndelle, ata onde nós sabemos, ao xornalista e político viveirense Antón Villar Ponte (1881-1936).

A.Villar Ponte, visto por Seoane

Con efecto, cando a Irmandade da Fala coruñesa constituíu en 1918 o chamado “Conservatorio Nazonal do Arte Gallego”, escola de actores e actrices e plataforma para a renovación do teatro galego do seu tempo, a necesidade de dispor de repertorio axeitado e o afán de dignificación da lingua levaron a Antón, que dirixía o elenco, a realizar a versión galega de diversas pezas da dramática universal (Aristófanes, Molière, Yeats, Synge, Maëterlinck, Ibsen, Strindberg...), entre as que figurou precisamente As alegres comadres de Windsor. O de Viveiro titulou a súa versión, hoxe infelizmente ilocalizábel, Xan entre elas. Ía ser esta tradución a peza coa que o Conservatorio herculino se ía presentar ao público, segundo informaba en maio de 1918 o decenario A Nosa Terra, mais cando finalmente o fixo, en abril de 1919, o texto escollido foi A man de Santiña, de Cabanillas: o Poeta da Raza, por enésima vez neste período histórico, emprestaba o seu talento e o seu reclamo para atraer público e prestixiar de seu os actos das Irmandades...

O esforzo villarpontino, así e todo, non caeu en saco roto, pois o citado cadro teatral levou a escena Xan entre elas en xaneiro de 1920. Logo da feliz estrea, a propia A Nosa Terra (10.2.1920) emitiu o seguinte comentario: “O público que enchía o local se non fartaba de reirse co'as bromas terribres que sofre o inmenso Falstaff. De tres actos e cinco cadros consta a comedia, e a tramoya faise rápidamente como non é adoitado nas representaciós de aficionados. O derradeiro coadro, unha broma no antroido, resulta pintoresco e vistosísimo. Xan entre elas, a petición de cantos asistiron ó estreno, vaise repetir o próisimo domingo”.

Estes datos e estes detalles da nosa historia teatral coñeceunos Fernando da nosa man cando, en novembro de 2005, tivemos a honra e a sorte de coincidir con el nunhas xornadas sobre a figura de Plácido Ramón Castro que tiveron lugar en Corcubión e na Coruña, baixo os auspicios da Consellería de Cultura e o bo facer coordinador de Xulio Ríos. 

Mais lonxe de atristurarse por iso, Pérez-Barreiro alegrouse. Precisamente da correspondencia vía e-mail que mantivemos desde ese día, queremos dar a coñecer un fragmento significativo, en que o exquisito tradutor acusa recibo do envío pola nosa parte das “probas documentais” sobre a existencia desa tradución pioneira de Villar Ponte. Escribíanos Fernando o 23 de novembro de 2005:

“Prezado Emilio: Grazas polo fragmento da tese. Aclarou o meu misterio e ampliou a miña idea do labor teatral de Antón Vilar Ponte, que é verdadeiramente impresionante e dun alcance universal que proba cánta era a curiosidade e o coñecimento da cultura universal moito antes de que os galaxios viñeran "descobrir o Mediterráneo" e, de paso, agachar moito do que os precedera. Paseille a información a Pujante, a quen xa lle falara desta posibilidade e que anda envolvido nun proxecto, coido que alemán, sobre Shakespeare en Europa. Hai que facerlle xusticia a Villar Ponte, aínda que non fora a "cup of tea" do meu abó Pérez Vigo. Direi en adiante que o meu Macbeth é a primeira traducción pubricada do teatro de Shakespeare en galego, pero darei fe de que hai probas de que houbo outra representada... e de que a fixo un viveirense e a recuperou académicamente outro”.

Concluamos. Que non fose a do Macbeth realizada por Pérez-Barreiro Nolla, en termos cronolóxicos, a primeira das traducións shakespereanas feita na nosa lingua, como quixemos lembrar con estas liñas, non nega en absoluto o mérito certo de que fose a primeira publicada, e para nada invalida, ademais, o seu intrínseco valor, quer do punto de vista da historia cultural galega no tardofranquismo, quer en canto texto literario-teatral de seu. Cando o franquismo inda non era nin moito menos pesadelo pretérito, Fernando ousou demostrar, máis unha vez e de xeito brillante, que a nosa lingua (Rosalía xa o proclamara) é tan a propósito como calquera para expresar e traducir os matices da alma humana que tan ben reflicten as grandes producións da literatura universal.