Celebramos
un ano máis o Día das Letras Galegas, tendo desta volta como figura
obxecto de homenaxe e de estudo ao escritor Xosé Mª Díaz Castro
(1914-1989).
Algunhas
circunstancias vitais, como a súa orixe xeográfica (naceu na aldea
de Os Vilares, en Guitiriz) e o seu paso polas aulas do Seminario de
Mondoñedo, convérteno automaticamente nunha figura moi próxima a
nós, os viveirenses. Recoñecemos doadamente a paisaxe chairega que
marca os seus versos e achamos familiar parte da súa peripecia
formativa na vella e clerical Vallibria, pois, mutatis mutandi,
foi a mesma pola que pasaron figuras tan de noso como Pastor Díaz,
Noriega Varela, Fernando Pérez Barreiro, Chao Espina, Benjamín
González Quelle ou, en datas máis recentes, Xosé Ramón Goás
Gómez, Ricardo Timiraos ou Vicente Míguez. Mais é posíbel
sinalar, ademais, algúns outros fíos que enlazan o noso autor coa
vila do Landrove.
O
primeiro deles é a súa concorrencia na nutrida nómina de poetas
que viron reproducidos os seus versos no Heraldo de Vivero no período anterior á infausta Guerra do 36.
Efectivamente, o Heraldo acolleu no seu exemplar de 2 de xullo
de 1932 o poema intitulado “As formigas”, que acaba de ser
exhumado polo noso amigo Armando Requeixo no volume Poesía galega
completa (Galaxia, 2014). En realidade, esa poesía vira lume
previamente, o 28 de xuño do propio 1932, no xornal El Progreso
Villalbés, que fundara en 1921
o pintor de orixes gaditanas, activo propagandista católico e
político de dereita José Enríquez Chanot (1873-1933). Xosé María
Díaz Castro contaba apenas 18 anos de idade nesa altura. Velaquí
o texto:
AS
FORMIGAS
Un
resario mouriño, mouro, mouro,
a soñar
baix'o sol,
n-un
vieiro de lume, branco, branco…
Todas
levan a Cruz, ¡válla-me Dios!
¿Qué
buscades, irmáns do meu camiño?
¿Qué
soniño tamén levades vós?…
¡Ai,
qu'o día é moi longo, longo, longo!
¡é
grande o día nas máns do sol!...
Bule,
bule, bule, bule…
Obreiriñas
de Dios Noso Señor,
estradas
por toxales e carreiro,
¿qué
soniño na i-alma leváis vós?
…Unha
noite, Dios mio, de traxedias,
das
traxedias que dan no corazón,
non sei
que meigas nebras torceron o camiño,
e
perdéron-se os pasos, sin lus, ¡válla-me Dios!
Romeiras
pequeniñas
de Dios
Noso-Señor…
¡vós
a bandeira do traballo erguestes,
n-unha
fame ideal de redención,
e no
lenzo azulado sobr'os ventos
escribistes
o voso corazón!…
Romaxe
longa, longa;
cansadiña
romaxe d' El Señor…
¿qué
frol azul os vosos ollos miran?
¿qué
soniño leváis no corazón?
Como
é ben sabido, o Heraldo de Vivero,
tras iniciarse na esfera pública na órbita do partido liberal e
colocarse ao servizo de Soto Reguera, viviu nos anos da Ditadura de
Primo de Rivera un período de bandazos e tensións internas na liña
editorial considerábeis, abalado entre dúas tendencias
contraditorias e antagónicas: a filosocialista e esquerdista de
Esteban Fernández Temprano e Agapito García Atadell, por unha
banda, e a católica e dereitista da mocidade que impulsaba o renacer
da “Juventud Católica” (Ramón Canosa, Salvador Pérez-Labarta
Pillado, Eiroá, Leal Ínsua, Chao Espina...). Foi esta última a que
finalmente se fixo coas rendas da publicación e a pilotou ata o
estourido da Guerra. Precisamente por iso, ata onde coñecemos, as
páxinas do semanario nos finais dos anos 20 e durante todo o período
republicano énchense de textos poéticos escritos por autores e
autoras de marcada confesionalidade relixiosa (varios deles son
sacerdotes), de procedencia xeográfica moi próxima a Viveiro e que
profesan, ademais, rendida admiración estética (e ética) polo
escritor Noriega Varela, de quen son en última instancia verdadeiros
discípulos. Referímonos a Carmiña
Prieto Rouco (tía por parte de mai dos sacerdotes viveirenses
coñecidos popular e cariñosamente como “Os Tonis”, D. Manuel e
D. Antonio Crespo Prieto), Ramón Salgado Toimil, Xosé Trapero
Pardo, Daniel Pernas Nieto, Celestino Cabarcos Suárez, Leoncio López
de las Casas e un longo etcétera. Visto nesta perspectiva, o contido
do poema “As formigas” non pode ser máis revelador do pensamento
ético e estético de Díaz Castro: relixiosidade franciscanista,
virxilianismo, clasicismo formal...
Un
segundo fío de relación de Díaz Castro con Viveiro topámolo no
feito de que compartiu aulas e amizade estreita en Mondoñedo cunha
figura sacerdotal que deixou unha forte imprompta no vivir relixioso
e social da nosa vila na segunda metade do século XX. Referímonos
ao defunto cura párroco de Santa María, D. Antonio García Mato,
vilalbés de nacemento e fillo adoptivo de Viveiro a título póstumo,
como é sabido. No Seminario mindoniense, Díaz Castro e D. Antonio
compartiron pupitre e así o testemuña a poesía do autor de Nimbos
intitulada “A nòsa clás”, que formaba parte dun libro inédito
denominado Follas verdes. Cantares e romances que foi escrito
en Mondoñedo en 1934 e que acaba de ser resgatado do esquecemento
pola man experta do profesor Requeixo, antes xa citado:
A
NÒSA CLÁS
A nòsa
clás é a pirmeira:
É un
Consello de dèz sábios,
con
fina espada na lèngua
i-etèrna
risa nos labios.
Aquí
têdes a Albariño
i-a
Castro Prieto sentados:
están
comentando todo
canto
hai dos cèios pra baixo.
Cerca
de Díaz Pichín
veredes
a Díaz Castro;
Este
ousèrva e cala a boca,
e
Pichín está calado.
Fernández
Xusto e máis Murias
equí
están parrafeando:
disenten,
dán-se bilizcos,
e fan
resonar o banco.
Elí
detrás aparexan
Ónega
e García Mato:
Mato
rî-se, rî-se e rî-se,
i-Ónega
dibuxa un sapo.
Axúntan-se
Joseíño
e
Rodríguez Lorigados:
Joseíño
empèza un conto,
e
Lorigados acába-o.
A nòsa
clás é a pirmeira,
i-está
feita de déz sábios,
Albariño
empeza a roda,
e
da-lle fin Lorigados.
A nòsa
clás é a pirmeira,
e
ninguén lle tòca o sacho,
¡Viva
a nòsa clás, rapaces!
¡Decide
viva, ou vos mato!
Díaz
Castro e D. Antonio xuntos adquiriron pouso de saber teologal,
humanista e clasicista e xuntos cultivaron esa afabilidade bondadosa
que as persoas que máis intimamente os trataron proclaman como trazo
elemental dos seus respectivos caracteres. Mais, hai que dicilo
tamén, xuntos viviron con extrema anguria ideolóxica a xeira
republicana e ao unísono reaccionaron converténdose en expoñentes
desa actitude de “cruzada” e dese pensamento “nacional-católico”
que pouco tempo despois había de informar a retórica do bando
proditatorial do xeneral Franco.
E un
terceiro e derradeiro elo que engarza o noso escritor coa Terra e
coas xentes de Viveiro estriba na súa relación de cordial amizade
con, cando menos, dúas figuras relevantes.
A
primeira, a do xornalista Xulio Xiz Ramil, outro viveirense adoptivo
de corazón, a quen todos coñecemos como presentador durante décadas
da Mostra Folklórica Internacional organizada por “Bágoas da
Terra”. Coñecéronse en 1970 e desde entón, o xornalista,
secundado polo sacerdote e animador da asociación “Xermolos”
Alfonso Blanco Torrado, non fixo máis que traballar con acerto pola
difusión e recoñecemento do poeta de Os Vilares: dedicoulle artigos
en El Ideal Gallego, púxoo en contacto con estudosos da nosa
literatura como Carvalho Calero e Araceli Herrero, fíxolle
entrevistas para a radio, elaborou un video documental en 1991 sobre
a súa figura, etc.
O
outro viveirense amigo de Díaz Castro foi o poeta e xornalista
Francisco Leal Ínsua (1910-1997), con quen compartiu xa antes da
Guerra colaboración nas páxinas da revista semanal mindoniense
Vallibria, que se
fundou en xaneiro de 1930 e que dirixía outra figura entrañabelmente
vinculada á historia do Heraldo, Xosé Trapero Pardo
(1900-1995). Cando Leal marchou a Madrid en 1961, para dirixir a
revista Mundo Hispánico,
tivo ocasión de reencontrarse co seu vello coñecido, que desde 1949
traballaba na capital española como tradutor titulado do Instituto
de Cultura Hispánica e do CSIC. Segundo indica, máis unha vez,
Armando Requeixo, Díaz Castro traballou para a revista que dirixía
Leal facendo traducións para o castelán de artigos de colaboradores
estranxeiros.
Na
Fundación Penzol, en Vigo, gárdanse algunhas das cartas que Díaz
Castro cruzou con Fernández del Riego e Ramón Piñeiro. Ben
significativo resulta un dato que se acha nelas: cando Galaxia
imprentou en 1961 o único libro édito en vida de Díaz Castro, esa
xoia da nosa poesía denominada Nimbos, o de Guitiriz
dirixiuse aos citados responsábeis da editora para facer repaso dos
exemplares de cortesía que necesitaría para cumprimentar a aquelas
persoas que sentía máis próximas. E a súa listaxe era esta: “Yo
pienso dedicar mi libro a Iglesia Alvariño, Díaz Jácome, Celso
Emilio Ferreiro, Novoneyra, Leal Insua, Ben-Cho-Shey,
Presidente de la Real Academia y otros”.
Rematamos
agardando que estas liñas dedicadas a glosar a relación que existiu
entre a figura de Díaz Castro e a Terra de Viveiro sexan un convite
e un acicate para achegarse e ler e gozar da obra dun autor que
escribiu marabillas poéticas como esta:
COMA
BRASAS
Poeta
ou non, eu cantarei as cousas
que
na soleira de min mesmo agardan.
Alumarei
con fachas de palabras,
ancho
herdo meu, o mundo que me deron.
Ehí
están, coma brasas contra a noite,
as
vellas cousas, cheas de destinos.
Ollos
que piden, de famentos nenos.
Ollos
que esperan, dunha adoescente.
Galiza
en min, meu Deus, pan que me deron
leite
e centeo e sono e lus de aurora!
Longa
rúa de mar, fogar da terra,
i
esta crus que nos mide de alto a baixo.
Con
este alento, eu lles darei ás cousas
o
drama cheo que lles nega a vida:
dareilles
rostros, pra que se conozan,
palabras
lles darei pra que se entendan...
EMILIO
XOSÉ ÍNSUA
S. de
E. TERRA DE VIVEIRO
Ningún comentario:
Publicar un comentario