eu

eu
eu

sábado, 17 de maio de 2014

NOTAS SOBRE O POETA DÍAZ CASTRO, CON VIVEIRO AO FONDO

Celebramos un ano máis o Día das Letras Galegas, tendo desta volta como figura obxecto de homenaxe e de estudo ao escritor Xosé Mª Díaz Castro (1914-1989).

Algunhas circunstancias vitais, como a súa orixe xeográfica (naceu na aldea de Os Vilares, en Guitiriz) e o seu paso polas aulas do Seminario de Mondoñedo, convérteno automaticamente nunha figura moi próxima a nós, os viveirenses. Recoñecemos doadamente a paisaxe chairega que marca os seus versos e achamos familiar parte da súa peripecia formativa na vella e clerical Vallibria, pois, mutatis mutandi, foi a mesma pola que pasaron figuras tan de noso como Pastor Díaz, Noriega Varela, Fernando Pérez Barreiro, Chao Espina, Benjamín González Quelle ou, en datas máis recentes, Xosé Ramón Goás Gómez, Ricardo Timiraos ou Vicente Míguez. Mais é posíbel sinalar, ademais, algúns outros fíos que enlazan o noso autor coa vila do Landrove.

O primeiro deles é a súa concorrencia na nutrida nómina de poetas que viron reproducidos os seus versos no Heraldo de Vivero no período anterior á infausta Guerra do 36. 

 Efectivamente, o Heraldo acolleu no seu exemplar de 2 de xullo de 1932 o poema intitulado “As formigas”, que acaba de ser exhumado polo noso amigo Armando Requeixo no volume Poesía galega completa (Galaxia, 2014). En realidade, esa poesía vira lume previamente, o 28 de xuño do propio 1932, no xornal El Progreso Villalbés, que fundara en 1921 o pintor de orixes gaditanas, activo propagandista católico e político de dereita José Enríquez Chanot (1873-1933). Xosé María Díaz Castro contaba apenas 18 anos de idade nesa altura. Velaquí o texto:

AS FORMIGAS

Un resario mouriño, mouro, mouro,
a soñar baix'o sol,
n-un vieiro de lume, branco, branco…
Todas levan a Cruz, ¡válla-me Dios!

¿Qué buscades, irmáns do meu camiño?
¿Qué soniño tamén levades vós?…
¡Ai, qu'o día é moi longo, longo, longo!
¡é grande o día nas máns do sol!...

Bule, bule, bule, bule…
Obreiriñas de Dios Noso Señor,
estradas por toxales e carreiro,
¿qué soniño na i-alma leváis vós?

…Unha noite, Dios mio, de traxedias,
das traxedias que dan no corazón,
non sei que meigas nebras torceron o camiño,
e perdéron-se os pasos, sin lus, ¡válla-me Dios!

Romeiras pequeniñas
de Dios Noso-Señor…
¡vós a bandeira do traballo erguestes,
n-unha fame ideal de redención,
e no lenzo azulado sobr'os ventos
escribistes o voso corazón!…

Romaxe longa, longa;
cansadiña romaxe d' El Señor…
¿qué frol azul os vosos ollos miran?
¿qué soniño leváis no corazón?

Como é ben sabido, o Heraldo de Vivero, tras iniciarse na esfera pública na órbita do partido liberal e colocarse ao servizo de Soto Reguera, viviu nos anos da Ditadura de Primo de Rivera un período de bandazos e tensións internas na liña editorial considerábeis, abalado entre dúas tendencias contraditorias e antagónicas: a filosocialista e esquerdista de Esteban Fernández Temprano e Agapito García Atadell, por unha banda, e a católica e dereitista da mocidade que impulsaba o renacer da “Juventud Católica” (Ramón Canosa, Salvador Pérez-Labarta Pillado, Eiroá, Leal Ínsua, Chao Espina...). Foi esta última a que finalmente se fixo coas rendas da publicación e a pilotou ata o estourido da Guerra. Precisamente por iso, ata onde coñecemos, as páxinas do semanario nos finais dos anos 20 e durante todo o período republicano énchense de textos poéticos escritos por autores e autoras de marcada confesionalidade relixiosa (varios deles son sacerdotes), de procedencia xeográfica moi próxima a Viveiro e que profesan, ademais, rendida admiración estética (e ética) polo escritor Noriega Varela, de quen son en última instancia verdadeiros discípulos. Referímonos a Carmiña Prieto Rouco (tía por parte de mai dos sacerdotes viveirenses coñecidos popular e cariñosamente como “Os Tonis”, D. Manuel e D. Antonio Crespo Prieto), Ramón Salgado Toimil, Xosé Trapero Pardo, Daniel Pernas Nieto, Celestino Cabarcos Suárez, Leoncio López de las Casas e un longo etcétera. Visto nesta perspectiva, o contido do poema “As formigas” non pode ser máis revelador do pensamento ético e estético de Díaz Castro: relixiosidade franciscanista, virxilianismo, clasicismo formal...

Un segundo fío de relación de Díaz Castro con Viveiro topámolo no feito de que compartiu aulas e amizade estreita en Mondoñedo cunha figura sacerdotal que deixou unha forte imprompta no vivir relixioso e social da nosa vila na segunda metade do século XX. Referímonos ao defunto cura párroco de Santa María, D. Antonio García Mato, vilalbés de nacemento e fillo adoptivo de Viveiro a título póstumo, como é sabido. No Seminario mindoniense, Díaz Castro e D. Antonio compartiron pupitre e así o testemuña a poesía do autor de Nimbos intitulada “A nòsa clás”, que formaba parte dun libro inédito denominado Follas verdes. Cantares e romances que foi escrito en Mondoñedo en 1934 e que acaba de ser resgatado do esquecemento pola man experta do profesor Requeixo, antes xa citado:

A NÒSA CLÁS

A nòsa clás é a pirmeira:
É un Consello de dèz sábios,
con fina espada na lèngua
i-etèrna risa nos labios.

Aquí têdes a Albariño
i-a Castro Prieto sentados:
están comentando todo
canto hai dos cèios pra baixo.

Cerca de Díaz Pichín
veredes a Díaz Castro;
Este ousèrva e cala a boca,
e Pichín está calado.

Fernández Xusto e máis Murias
equí están parrafeando:
disenten, dán-se bilizcos,
e fan resonar o banco.

Elí detrás aparexan
Ónega e García Mato:
Mato rî-se, rî-se e rî-se,
i-Ónega dibuxa un sapo.

Axúntan-se Joseíño
e Rodríguez Lorigados:
Joseíño empèza un conto,
e Lorigados acába-o.

A nòsa clás é a pirmeira,
i-está feita de déz sábios,
Albariño empeza a roda,
e da-lle fin Lorigados.

A nòsa clás é a pirmeira,
e ninguén lle tòca o sacho,
¡Viva a nòsa clás, rapaces!
¡Decide viva, ou vos mato!

Díaz Castro e D. Antonio xuntos adquiriron pouso de saber teologal, humanista e clasicista e xuntos cultivaron esa afabilidade bondadosa que as persoas que máis intimamente os trataron proclaman como trazo elemental dos seus respectivos caracteres. Mais, hai que dicilo tamén, xuntos viviron con extrema anguria ideolóxica a xeira republicana e ao unísono reaccionaron converténdose en expoñentes desa actitude de “cruzada” e dese pensamento “nacional-católico” que pouco tempo despois había de informar a retórica do bando proditatorial do xeneral Franco.

E un terceiro e derradeiro elo que engarza o noso escritor coa Terra e coas xentes de Viveiro estriba na súa relación de cordial amizade con, cando menos, dúas figuras relevantes.

A primeira, a do xornalista Xulio Xiz Ramil, outro viveirense adoptivo de corazón, a quen todos coñecemos como presentador durante décadas da Mostra Folklórica Internacional organizada por “Bágoas da Terra”. Coñecéronse en 1970 e desde entón, o xornalista, secundado polo sacerdote e animador da asociación “Xermolos” Alfonso Blanco Torrado, non fixo máis que traballar con acerto pola difusión e recoñecemento do poeta de Os Vilares: dedicoulle artigos en El Ideal Gallego, púxoo en contacto con estudosos da nosa literatura como Carvalho Calero e Araceli Herrero, fíxolle entrevistas para a radio, elaborou un video documental en 1991 sobre a súa figura, etc.

O outro viveirense amigo de Díaz Castro foi o poeta e xornalista Francisco Leal Ínsua (1910-1997), con quen compartiu xa antes da Guerra colaboración nas páxinas da revista semanal mindoniense Vallibria, que se fundou en xaneiro de 1930 e que dirixía outra figura entrañabelmente vinculada á historia do Heraldo, Xosé Trapero Pardo (1900-1995). Cando Leal marchou a Madrid en 1961, para dirixir a revista Mundo Hispánico, tivo ocasión de reencontrarse co seu vello coñecido, que desde 1949 traballaba na capital española como tradutor titulado do Instituto de Cultura Hispánica e do CSIC. Segundo indica, máis unha vez, Armando Requeixo, Díaz Castro traballou para a revista que dirixía Leal facendo traducións para o castelán de artigos de colaboradores estranxeiros.

Na Fundación Penzol, en Vigo, gárdanse algunhas das cartas que Díaz Castro cruzou con Fernández del Riego e Ramón Piñeiro. Ben significativo resulta un dato que se acha nelas: cando Galaxia imprentou en 1961 o único libro édito en vida de Díaz Castro, esa xoia da nosa poesía denominada Nimbos, o de Guitiriz dirixiuse aos citados responsábeis da editora para facer repaso dos exemplares de cortesía que necesitaría para cumprimentar a aquelas persoas que sentía máis próximas. E a súa listaxe era esta: “Yo pienso dedicar mi libro a Iglesia Alvariño, Díaz Jácome, Celso Emilio Ferreiro, Novoneyra, Leal Insua, Ben-Cho-Shey, Presidente de la Real Academia y otros”.

Rematamos agardando que estas liñas dedicadas a glosar a relación que existiu entre a figura de Díaz Castro e a Terra de Viveiro sexan un convite e un acicate para achegarse e ler e gozar da obra dun autor que escribiu marabillas poéticas como esta:

COMA BRASAS

Poeta ou non, eu cantarei as cousas
que na soleira de min mesmo agardan.
Alumarei con fachas de palabras,
ancho herdo meu, o mundo que me deron.

Ehí están, coma brasas contra a noite,
as vellas cousas, cheas de destinos.
Ollos que piden, de famentos nenos.
Ollos que esperan, dunha adoescente.

Galiza en min, meu Deus, pan que me deron
leite e centeo e sono e lus de aurora!
Longa rúa de mar, fogar da terra,
i esta crus que nos mide de alto a baixo.

Con este alento, eu lles darei ás cousas
o drama cheo que lles nega a vida:
dareilles rostros, pra que se conozan,
palabras lles darei pra que se entendan...


EMILIO XOSÉ ÍNSUA
S. de E. TERRA DE VIVEIRO

Ningún comentario:

Publicar un comentario