DA TRADICIÓN MUSICAL DE VIVEIRO (VI)

Banda de música La Lira de Viveiro, formada nos anos 30 por membros da familia Amor, coñecida popularmente polo alcume de "Os Tolinos"

Algúns grandes músicos e algúns escritores viveirenses musicados

Ao falarmos nunha entrega anterior das Bandas de Música, aludimos ás rivalidades musicais existentes entre viveirenses e foráneos, vilanchos e fúfaros, mais en honra á verdade debemos dicir que igual de intensas ou máis foron algunhas que se deron entre as colectividades musicais da propia Vila.

A que leva a palma neste sentido, sen dúbida, é o “pique” que existiu nos anos finais da Ditadura de Primo de Rivera e primeiros compases da 2ª República entre a recomposta Banda de Exploradores, dirixida por Juan Latorre Capón e da que facían parte, entre outros, os irmáns Lole e Xuxo de Manaí [Manuel e Jesús Cora Quiroga], O Curto [Francisco López Díaz], Nito do Chucho, Emilio Timiraos, Quiberio e Paco do Chirivico, e a banda de “La Lira”, fundada e sostida pola familia Amor, os Tolinos, de aí que moitos a chamasen ironicamente “A Sagrada Familia”...

Esa rivalidade tivo a súa máxima expresión na celada que a banda dos Tolinos lle tendeu aos pupilos de Latorre durante un pasarrúas nas festas do Carme de 1930. 

Agochados nun calexón dos que desembocan na rúa de Abaixo, agardaron a que pasase a Banda dos Exploradores tocando, situáronse detrás dela en silenciosa formación e, cando foi dado o sinal, comezaron a tocar os seus instrumentos ad libitum en barafunda tremenda, que causou o susto primeiro e a indignación despois dos de Latorre, que responderon arremetendo contra os provocadores e brandindo os instrumentos como quen leva unha moca... A batalla campal que alí se armou non figura en ningún libro épico porque non houbo poeta en Viveiro capaz de retratar en toda a súa intensidade semellante “bélica” ocasión...

Pacífica, aínda que a “cara de can”, resultou posteriormente a coincidencia de ambas bandas nas festas de Naseiro de 1932 e, como explica Nistal no seu Anécdotas e personaxes dun Viveiro que se foi (2001: 112):

“había que ver como se dividían las opiniones y como sonaban los aplausos de los partidarios de unos y otros, y con que calor se discutía sobre la superioridad de este sobre aquel”.

A esa saga de músicos extraordinarios que foron os Tolinos pertenceu Ramón Amor García, animador de numerosos grupos musicais en Viveiro (bandas, rondallas, orquestras...) e autor de algunhas melodías sobre versos do poeta Francisco Leal Ínsua, que habería que facer por resgatar; Raúl Amor García, que chegou a dirixir a rondalla da “Hermandad Gallega” de Caracas; Herminio Amor García, que exerceu como músico trompetista na Banda de Infantería de Marina de Ferrol; Antón Amor García, que foi bombardinista; Manuel Amor García, que tocaba o baixo; e, por último, Chudo Amor García, frautista. Varios dos vástagos Tolinos fixeron parte do grupo “Salsa Mandinga”, que acompañou a artista Rocío Dúrcal na época en que se puxeron moi de moda as “rancheras” mexicanas.

Por outra banda, canda aludimos a algúns conflitos que se deron no seo da banda dirixida por don Alfonso Mariño, amentamos puntualmente a figura de quen cabe considerar, pensamos, un dos grandes músicos da historia de Viveiro, aínda que non fose precisamente “profeta na súa terra” nalgúns aspectos, por razóns que non é o caso comentar aquí.

Hernán Naval

Falamos de Hernán Naval (1962-2001), que se formou en diversos conservatorios, foi músico trompetista da Banda dirixida por Alfonso Mariño, profesor do Conservatorio de Música de Viveiro nos seus primeiros pasos, director da coral polifónica do C.I.T. de San Cibrao entre 1987-1989 e director da banda e da escola de música municipal de Ribadeo entre 1992 e o ano da súa morte. Foi, ademais, autor de pezas musicais como “Saraxevo” e “Port-Bou”, presidente da A. C. Sementeira e da A. C. Francisco Lanza, autor teatral e colaborador asiduo de cabeceiras como os semanarios A Nosa Terra, Badal, O Trasno de Burela ou Beiramar de Ribadeo, onde coincidiron os seus escritos cos nosos moitas veces. 

Á súa teimosa e lúcida defensa da idea en 1988 debemos hoxe todos os viveirenses que o Teatro Pastor Díaz non fose pasto da piqueta e fose debidamente restaurado e acondicionado para cumprir o papel que lle corresponde como espazo cultural. Tamén cabe atribuírlle a Hernán boa parte do esforzo propagandístico, a comezos dos anos 80, para crear un estado de opinión favorábel á feliz creación en Viveiro dun Conservatorio de Música, institución que hoxe resulta consubstancial xa coa localidade.

Outra rica perspectiva sobre a tradición musical de Viveiro dánola considerar a existencia de numerosos escritores viveirenses que forneceron ao longo da historia versos do seu enxeño para acompañar as melodías que interpretaban as comparsas e agrupacións musicais da localidade, fose en Antroido, fose durante as festas de verao, fose en determinadas solemnidades, como os Xogos Florais ou o primeiro centenario de Pastor Díaz, en 1911. 

Entre eses “letristas” ocasionais pero de luxo cabe citar nomes como Vicente Sergio López Carril, Xoán Pla Zubiri, Alfredo García Dóriga, Antón Villar Ponte, Antón Noriega Varela, etc.

Algúns deses escritores viveirenses beneficiáronse da amizade e o talento de determinados compositores e viron versioneados musicalmente traballos literarios seus. Tal é o caso de Xoán Pla Zubiri, cuxa composición “Morriña” é convertida en “melodía gallega” en Trives, en 1906, por Ricardo Courtier, director do famoso cuarteto “Os Trintas”.

Do mesmo xeito, Antón Villar Ponte colabora con varios coros populares na creación dun repertorio de estampas galegas musicadas, con pezas como A probiña está xorda, inspirada nun texto de Rosalía de Castro e musicada por Mauricio Farto para o coro coruñés “Saudade”, que a estrea en maio de 1926, e A festa da malla, con música de Fernández Amor, feita por encargo do coro ferrolán “Toxos e Froles”...

Lugar de honra merece, dentro da historia da música operística galega, a versión que Eduardo Rodríguez Losada Rebellón fixo da peza teatral O Mariscal, escrita por Antón Villar Ponte en colaboración con Ramón Cabanillas. Esa versión musicada estrenouse no Teatro Tamberlick de Vigo en maio de 1929. Un dos compañeiros dos irmáns Villar Ponte nas Irmandades da Fala, o violinista pontevedrés Manuel Quiroga, actuou no Teatro Nemesio de Viveiro en xuño de 1924, cando a súa proxección internacional xa era enorme.

Cabe falar tamén da relativa boa “sorte” do poeta da Montaña, Noriega Varela, cuxos textos foron obxecto de versións musicadas, tanto a nivel popular, caso do grupo viveirense “Xistra” (Andrés, Atadell, Dani Fernández Caxete), como a nivel culto, con pezas como “O demo”, con música de Xoán L. Fuertes Saavedra, “Saudade” con música de J. F. Vide, “Laverquiña”, con música de Miguel Lustres ou “As froliñas dos toxos”, con partitura de Eduardo Toldrá.

Xa falamos do “himno eucarístico” escrito por Luz Pozo Garza e musicado por Antonio Amigo en 1961, para o 2º Congreso Eucarístico, mais cómpre engadir que no Programa de Festas de Viveiro de 1945 inseriuse unha composición poética de Plácido Holguín Moas, titulada “¡Viveiro!”, que coñecerá posteriormente moita fortuna como peza de repertorio coral entre nós: “Nacín entre un paraíso / das froles máis feiticeiras, / nacín n'aquel Viveiriño / do rexio mar âs súas beiras (...)”.

Por último, a banda infantil do colexio Lois Tobío, dirixida polo profesor Manuel Rodríguez, atesoura entre outros moitos méritos o de terlle posto música ao primeiro poemario infantil do noso amigo Xoán Neira, Recreos, publicado en 1997 pola editora coruñesa Baía.