eu

eu
eu

luns, 8 de xuño de 2015

OS DERRADEIROS DÍAS DE ANTÓN VILLAR PONTE (I)


Na primavera de 1936 morría na Coruña o escritor, xornalista e político republicano e galeguista Antón Villar Ponte. Atrás quedaba unha vida rica en experiencias, xenerosa e por momentos apaixonante, chea de loitas, traballos, producións literarias, debates políticos e un diario bregar coa pluma xornalística que, globalmente consideradas, converteron o viveirense nunha das figuras máis relevantes da historia galega do primeiro terzo do século XX.

O republicanismo no Viveiro da súa mocidade e no Foz en que exerceu de boticario, a axitación agrario-rexionalista durante a súa curta estadía como emigrante en Cuba, a fundación en 1916 das Irmandades da Fala, o seu rol na ING de Risco, os sucesivos pasos pola prisión por exercer a oposición á ditadura do xeneral Primo de Rivera, a súa presenza nas Cortes no período Constituínte da 2ª República como deputado da ORGA de Casares Quiroga, a súa destacada contribución á causa do primeiro Estatuto de Autonomía (que, no entanto, non chegou a ver plebiscitado) e, por último, o seu período crepuscular como destacado persoeiro e dirixente do Partido Galeguista son as referencias que resumen o seu percorrido como home comprometido coa sociedade do seu tempo.

Destacábel foi a súa contribución ao desenvolvemento da literatura e do teatro galegos, tanto desde a faceta autoral (A patria do labrego, Almas mortas, Entre dous abismos, O Mariscal en colaboración con Cabanillas, Os Evanxeos da risa absoluta, Nouturnio de medo e morte, A festa da malla…) como desde o papel de crítico e comentarista na prensa diaria de toda canta obra, novidade, revista, iniciativa ou logro ía colleitando o noso sistema literario, daquela aínda en fase de consolidación.

Non menos relevantes resultan a súa participación entusiasta en numerosas entidades cívicas e culturais do seu tempo (Academia Galega, Reunión de Artesáns, Coro Cántigas da Terra, Universidade Popular, Seminario de Estudos Galegos, etc.) e o seu inmensurábel labor como columnista de prensa nos mellores e máis influentes cabezallos, tanto da prensa galega (La Voz de Galicia, La Idea Moderna, El Progreso, El Noroeste, La Zarpa, Galicia, El Pueblo Gallego, El País, A Nosa Terra…), como da peninsular (El Sol), como da cubana (La Correspondencia de Cienfuegos, Diario de la Marina..), como, finalmente, da prensa galega emigrada (Follas Novas, Céltiga, El Despertar Gallego, El Eco de Galicia…). En cabeceiras como El Eco de Vivero, El Vivariense, Nueva Brisa, Germinal ou La Voz de Vivero fixera, nos primeiros compases do pasado século, as súas primeiras singraduras como forzado vocacional da pluma...

Queremos evocar aquí o infausto momento da súa morte, a posterior cerimonia de velorio e soterramento e máis as múltiplas e conmovidas reaccións e propostas que suscitou naqueles días, en amplos segmentos da sociedade galega e española, tan triste acontecemento.

O falecemento

Celebradas as eleccións lexislativas de febreiro de 1936, o candidato do Partido Galeguista electo nas listas da Fronte Popular pola circunscrición coruñesa Antón Villar Ponte tiña pensado proseguir a súa actividade civilista (mitins, artigos…), mais a úlcera gástrica que arrastraba desde había anos experimentou entón un forte agravamento e acabou por lle provocar finalmente a morte.

Antón caera gravemente enfermo en 1927 por esa causa e tivera que seguir desde entón unha estrita dieta. En certa ocasión, aludindo ao seu desexo de que se lle tributase un banquete de homenaxe a Castelao, declaraba cum mica salis a súa intención de participar nel fose como fose, "yo que vivo sujeto a estrecho régimen dietético, aun yendo contra los intereses de mi salud”.

Nos finais de 1931, un empeoramento da doenza impedíralle asistir en persoa á asemblea constituínte do Partido Galeguista. Ao longo de 1935, o seu estado de saúde era xa absolutamente precario. Otero Pedraio ten aludido, nese sentido, á "estoica elegancia requintada" con que Villar Ponte aturaba neses días o seu mal e as súas dores físicas, en tanto Castelao, a posteriori, choraba no hemiciclo das Cortes españolas, nunha sesión de homenaxe póstuma ao deputado electo viveirense, "la pérdida de un ciudadano ejemplar, de un ciudadano modelo, que por obedecer los dictados de su conciencia y por ser fiel a sus ideales no ha tenido inconveniente en sacrificar su vida. Porque habréis de saber, señores Diputados, que la menguada salud de Villar Ponte no podía resistir los trabajos de la propaganda a que él se entregó generosamente, ni siquiera las emociones de la victoria".

Foi o militante da Izquierda Republicana azañista na Coruña José Búa Carou quen no transcurso dun multitudinario acto de "Homenaje a la mujer" promovido polo semanario sindicalista coruñés La Calle que se estaba a celebrar o domingo día 1 de marzo no Teatro Rosalía comunicou ao numeroso público asistente a súa consternación "al conocer la gravedad del amigo querido Villar Ponte, que había de hablar en este Homenaje". A nova correu como a pólvora por toda a cidade e saltou axiña ás redaccións de moita da prensa galega de entón.

O diario herculino La Voz de Galicia fechaba a súa edición o propio día en que se produciu o óbito cunha alarmante nota intitulada "Antonio Villar Ponte gravemente enfermo", mentres que o vigués El Pueblo Gallego, baixo idéntico título, advertía tamén aos seus lectores de que, infelizmente, e a pesar dos esforzos desesperados dos médicos da clínica onde fora ingresado o enfermo, existían moi poucas esperanzas de poder salvarlle a vida, "temiéndose que de un momento a otro ocurra el fatal desenlace". En realidade, xa desde as oito da noite Antón perdera o coñecemento, "llegando al momento del tránsito sin haberlo recobrado", en palabras do cronista do diario de Portela Valladares.

Antón Villar Ponte morrerá, pois, a causa dunha perforación gástrica ás cinco da madrugada do día 4 de marzo, mércores. Tiña 55 anos de idade e deixaba dous fillos orfos, Tonecho e Meliña (a súa esposa, Micaela Chao Maciñeira, morrera en 1928), que pasaron a depender entón da tutela de Ramón Villar Ponte e da súa muller, Teresa Chao, irmá da propia Micaela.

Ao día seguinte do óbito, La Voz de Galicia intitulaba: "Falleció Antonio Villar Ponte. Una gran pérdida para el periodismo y el regionalismo gallego. Ayer se efectuó el entierro en La Coruña". O diario salientaba que se fixeran todos os esforzos médicos posíbeis para "ponerle en condiciones de ser operado; pero la operación no fué posible". Pola súa banda, El Pueblo Gallego daba a infausta nova nestes con estes titulares: "Ha muerto Antonio Villar Ponte. Su fallecimiento ha producido hondo dolor en Galicia y América. Su entierro ha sido fiel expresión de este sentimiento".

O xornal madrileño Política, voceiro oficioso de Izquierda Republicana azañista, daba conta tamén da infausta nova nas súas páxinas. Non en balde tanto o seu primeiro director, Luís Bello (falecido en novembro de 1935), como algúns dos seus redactores, caso de José Díaz Fernández ou de Osorio Tafall, tiñan sido compañeiros do intelectual viveirense nas páxinas do diario El Sol durante a Ditadura primorriverista ou nas bancadas do Parlamento durante as Constituíntes. Valéndose dos servizos da axencia Febus, Política noticiaba o traslado do cadáver de Villar Ponte, envolto na bandeira galega, desde o seu domicilio até o pazo municipal herculino en María Pita, da instalación nese lugar da capela ardente e dos diversos preparativos para o soterramento.

Crónica do velorio e do soterramento

O xornal El País, de Pontevedra, salientou na súa crónica do enterro de Villar Ponte que "No se recuerda en La Coruña una manifestación de duelo semejante a la que ayer conmovió a la ciudad herculina y llenó de emocional consternación sus calles al paso del cortejo fúnebre".

O cadáver de Antón, envolto nunha bandeira galega e exposto en féretro con tampa de cristal nun salón do Palacio Municipal coruñés desde primeiras horas da mañá, por iniciativa da Academia Galega e coa debida autorización do entón alcalde, o republicano radical-socialista Suárez Ferrín, foi velado por numerosas persoas: "miles y miles", segundo El Pueblo Gallego; "muchos millares", segundo La Voz de Galicia.

Fixéronlle garda de honra os militantes das Mocedades Galeguistas, os socios da Irmandade da Fala herculina e as afiliadas da Agrupación Republicana Femenina. A capela ardente, sinala o rotativo pontevedrés El País, "se llenó materialmente de coronas y ramos de flores" (enviados, entre outras entidades, pola Federazón Nacional de Estudantes Galegos, a Academia Galega, a Filharmónica coruñesa, a Agrupación Femenina Republicana, a Asociación de Artistas, a Juventud Republicana, a Unión Republicana, o semanario La Calle, o Comité da Frente Popular, Izquierda Republicana, os Concellos de Santiago e A Coruña, varias agrupacións locais do P.G. e das Mocidades Galeguistas, o diario El Pueblo Gallego e o Casino Republicano) e o féretro foi rodeado coas bandeiras galega e republicana e cos estandartes da Irmandade da Fala coruñesa e máis do coro Cántigas da Terra. Axiña comezaron a se recibir telegramas de pésame: Casares Quiroga, Osorio Tafall, Portela Valladares, Blasco Garzón, Martínez Barrio, Basilio Álvarez, Manuel Cabanillas, Bernardino Machado, Cunha Leal, Concello de Viveiro, "Generalitat" catalá, Nicolau D'Olwer, Seminario de Estudos Galegos, Coro Toxos e Froles...

O soterramento de Villar Ponte organizárono ao unísono tres entidades: o Partido Galeguista, a Academia Galega e a Asociación de Prensa herculina. O féretro foi sacado a ombreiros, ás seis da tarde, polos deputados Castelao e Miñones, polo arquitecto e dirixente do PG Gómez Román, polo tamén galeguista Plácido Ramón Castro, polo académico Ángel del Castillo e polo directivo da Asociación de Prensa e correspondente de El Pueblo Gallego Villamayor. Mulleres da Agrupación Republicana Femenina e membros das Mocidades Galeguistas e das Irmandades da Fala portaban as coroas, dezasete en total. Presidían o duelo da comitiva autoridades como o gobernador civil (Sánchez Gacio), os alcaldes de Coruña (Suárez Ferrín) e Santiago (Ánxel Casal), o presidente accidental da Academia Galega (Ángel del Castillo) e o presidente da Asociación de Prensa coruñesa (Fernando Martínez Morás). Estiveron representadas tamén outras entidades coas que Villar Ponte mantivera nalgún momento vínculo, como a Filharmónica coruñesa, a Reunión de Artesáns, o coro Cántigas da Terra, o xornal La Voz de Galicia, etc., así como numerosas personalidades e agrupacións (coas súas bandeiras e estandartes) do espectro político republicano, galeguista e de esquerdas.

Indican as crónicas que o cadáver foi acompañado até o cemiterio por "una muchedumbre inmensa". La Voz de Galicia apostila que "fué tan enorme la afluencia de público que no hubo posibilidad de pensar en que la comitiva se formase utilizando los automóviles, decidiéndose hacer el recorrido a pie". O percorrido da comitiva foi o seguinte: Praza de María Pita, Rego de Auga, Rúa Galán (Real), Rúa Nova, Rúa García Hernández (San Andrés), Orzán, Panadeiras, Campo da Leña e Rúa da Torre. Todas estas prazas e rúas estaban, segundo A Nosa Terra, "ateigadas de púbrico", a pesar de que o tempo era moi desapacíbel. Indica a revista galaico-cubana Cultura Gallega, fundada e dirixida por Adolfo V. Calveiro, que nesa xornada "la bandera nacional ondeó a media asta y enlutada en los Edificios Públicos y en los centros políticos de izquierda".

Xa no cemiterio, Otero Pedraio e Ramón Suárez Picallo pronunciaron emocionados discursos, que puxeron "bágoas en moitos ollos", a dicir de A Nosa Terra, e deron paso ao canto do himno galego, "cuyas estrofas tenían en aquel instante un hondo trémolo luctuoso", como apostilou o cronista de El País. O discurso que Otero Pedraio pronunciou nesa ocasión pasará, convenientemente refundido, ao seu emocionado Libro dos amigos, mentres o de Picallo salientou especialmente o papel de formador e guieiro da mocidade desempeñado por Antón Villar Ponte: "á súa pruma e ao seu pensamento debemos moitos mozos as nosas directrices na vida". Un militante das Mocidades Galeguistas, no momento de choerse a tumba do xornalista morto, proferiu un berro emocionado que condensaba os sentimentos que embargaban os alí presentes: "¡Villar Ponte, non morriche!".

Nos días e semanas seguintes ao falecemento de Antón, numerosos órganos de prensa das máis variadas tendencias e latitudes fixéronse eco da triste nova, arroupando ademais diversas iniciativas de homenaxe póstuma e publicando textos, tanto en prosa como en verso, dedicados a glosar e repasar en ton encomiástico a figura, a traxectoria cívica, o compromiso ético-ideolóxico e a obra literaria e xornalística do viveirense. Loxicamente, foi na prensa editada na Galiza onde esta atención sobre a figura desaparecida se fixo máis patente e intensa. Como indicou Fernández del Riego nas súas memorias, "toda a prensa galega fíxose eco do dooroso acontecemento. Publicáronse artigos e notas necrolóxicas exaltatorios da personalidade desaparecida, honrando unanimemente a súa memoria".

Os cabezallos de prensa que maior transcendencia deron e maior atención emprestaron á nova da morte de Villar Ponte foron, como é de agardar, aqueles cos que o xornalista mantivera unha relación máis estreita, quer como director, quer como membro da súa redacción nalgunha etapa, quer como colaborador habitual, e continuaban editándose.

Repercusión en A Nosa Terra

O antigo boletín das Irmandades e daquela portavoz do P.G., A Nosa Terra, dedicará practicamente a metade do espazo do seu exemplar nº 404, do día sete de marzo de 1936, á infausta nova. Un artigo de Xesús Nieto Pena, publicado inicialmente en El Pueblo Gallego, remarcará o feito cruel de se ter producido a morte do loitador nacionalista sen poder ver plasmada a arela pola que tanto tiña traballado, "coa dúbida da resurreición de Galiza". Outro texto, sen asinar, redundando nesa mesma idea, engadirá: "Toda unha vida adicada de cote a Galicia, á liberdade, á xusticia, á defensa da causa popular, apágase de contado e para sempre. Unha pruma que día a día iba deitando pensamentos xenerosos, elevados, sempre ourentados cara os ideaes que quixotescamente defendeu, deixa de ser guía e proel d-esta empresa grandiosa que é recrear unha Patria. ¡Como poderemos, dende agora, acostumarnos á falla do artigo cotián do gran xornalista nos que sin acougo e con brillantez extraordinaria tocaba certeiramente todos e cada un dos probremas, espirituaes e materiaes, que Galicia ten sin resolver! Os seus discursos, os seus libros, as súas verbas sempre optimistas i-espranzadas non poderán acompañarnos e alentarnos. Abréuse un oco imposibel de cubrir. Galicia perde con Antón Vilar Ponte unha das súas figuras contemporáneas máis inxentes; a Patria o máis ergueito defensor; o Galeguismo, un dos homes de maor prestixio e capacidade; o Partido o máis esforzado paladín".

Tamén se repasa apertadamente neste número que citamos o contributo intelectual e político de Antón, aludindo á súa etapa de director do propio boletín (1916-1921), aos centos de artigos publicados en numerosos cabezallos, ás ducias de conferencias e discursos pronunciados, á importancia fundacional do seu folleto Nacionalismo gallego, á súa traxectoria desde a ORGA até o PG, ás súas achegas á literatura dramática galega, etc.: "Vinte anos de traballar cotián. Toda unha vida consagrada a unha mesma idea, con espritu de sagrificio ademirabel, con unha pureza de actuación envexabel, con xenerosidade inmensa. Esto foi a obra inmorrente do irmán e Mestre que nos levou a morte. Exempro i-espello para ofrendar as xeneracións vindeiras".

O seguinte número do boletín nacionalista abundará en traballos que versan sobre a figura de Antón Villar Ponte. Sobrancea entre eles o intitulado "¡Deica logo!", de Castelao, ao que pertence este fragmento: "No serán do 4 de marzo de 1936 vin desaparecer para sempre a Antón Vilar Ponte, e naquel intre revivín os anos da miña mocidade. Cando eu me consideraba o derradeiro supervivente dun pobo suicida, chegou a min a voz alentadora dun escritor. Era Antón Vilar Ponte. A súa chamada tivo a virtude de xuntar a uns poucos galegos que non-os coñeciamos, pero que dende entón ficamos unidos por vencellos que somentes a morte vai rompendo... Vinte anos arreo durou a nosa amistade fraternal. Non houbo segredos nin ilusións que non-os comunicáramos, e as súas desventuras magoáronme tanto como as miñas dores o feriron a él. Eramos verdadeiros irmáns".

Escribe tamén sobre Antón neste número de A Nosa Terra Plácido Ramón Castro, e faino destacando, por unha banda, a proverbial xenerosidade desinteresada dun Villar Ponte que foi quen lle deu as primeiras palabras de alento tras publicar o corcubionés os seus primeiros traballos xornalísticos ("nunca esquecín o que siñificou iste eloxio para un modesto principiante") e, por outra, propondo a confección dun volume colectivo que dese conta "do que siñificou Antón Vilar Ponte para os seus contemporáneos". Revela ademais Castro que no leito de morte Villar Ponte sentía certa anguria "pola sorte dos fillos a quenes non poidera legar unha herencia material porque todo o tiña dado en vida a esta familia de irmáns que para él era Galicia...".

Ramón Otero Pedraio reza na súa "Lembranza d-un irmán" a oración "que latexando en todos os curazóns non foi rezada pol-os absurdos trabucamentos do tempo", en alusión ao rito estritamente civil que acompañou a inhumación do cadáver de Villar Ponte, como era desexo do finado. "Oremus" intitúlase a necrolóxica asinada por Álvaro de las Casas, na que alude ao viveirense como "bo, xeneroso; traballador sen acougo, patriota sen medos, galego sen misturas". O sadense Xohán Antón Suárez Picallo lembra nunha breve colaboración que o libro que máis o impresionou na súa vida, O Mariscal, "regaloumo él e Casal aló pol-o ano 1926 sendo un neno". Risco, pola súa banda, escribe "En lembranza de Antón Vilar Ponte. Saudades de tempos idos". O escritor ourensán, afastado nese instante xa da disciplina do P.G. para impulsar a chamada Dereita Galeguista, puña en destaque a coherencia e unidade de toda a polimórfica obra de Antón Villar Ponte, atribuíndo este trazo ao feito de que o autor de A patria do labrego deitaba sempre en cada escrito saído da súa pluma, fose artigo, obra literaria, crítica estética, discurso doutrinario ou peza de propaganda, "a alma enteira, sen gardar nada pra si, de sorte que, de calquera geito que sexa, falar da sua vida ha ser facer historia da renacencia galega". O grande contributo de Antón, engadía Risco, foi a creación das Irmandades da Fala, das que o autor de O porco de pé evoca saudosamente aqueles "verdadeiros anos heroicos en que se desafiaron tódalas enemigas (...) anos tan cheos, tan matizados de episodios, de proiectos, de realizaciós, de decepciós, de vitorias e vencimentos, dunha tensión tan forte e ao mesmo tempo tan gustosa, como já non se volverán presentar na vida".

Pola súa vez, Vítor Casas apelaría na súa necrolóxica de Villar Ponte á evocación dos longos anos de militancia e convivencia co finado na Irmandade da Fala coruñesa, obviando, iso si, toda referencia ás etapas de forte disenso que ambos protagonizaron. Casas atribuía á figura de Villar Ponte o papel histórico fundamental de ter conseguido dar continuidade ao labor dos Precursores.

Outro autor, o ourensán Ben-Cho-Shey, nun traballo intitulado "O fogar de Vilar Ponte" e publicado nas mesmas páxinas do boletín A Nosa Terra, chamaría a atención sobre a absoluta coherencia na conduta idiomática mostrada no seu fogar polo xornalista agora morto e pola súa muller Micaela, tanto entre eles os dous como cos seus dous fillos: "Si todol-os fogares dos galeguistas foren atal e como foi de por vida o de Antón Vilar Ponte, haberíase dado un gran paso na galeguización da nosa terra".

Un autor que asina en A Nosa Terra co pseudónimo de Soutolongo equipara a peripecia de Villar Ponte coa do Moisés bíblico. Despois de ter traballado arreo pola redención galega, con artigos xornalísticos que, a xuízo do columnista, "eran do máis enxebre i acertado, chegaban a todol-os recunchos, e pol-a súa craridá eran verdadeiras parábolas", Antón morría sen poder máis que abesullar a "terra prometida"... Tamén sería este número de A Nosa Terra receptor, finalmente, dun traballo enviado desde a Arxentina, en nome da ONRG, por Rodolfo Prada. Intitulábase "Frores, bágoas e espranza!" e nel cualificábase ao falecido como faro orientador no medio da noite de témeras galernas que atravesara Galiza: "Con fé d-ilumiñado, con vontade e coraxe d-herói e con afervoada paixón de fidel amador, fixo da galeguidade o ponto coincidente de todol-os seus anceos e de todal-as suas aicións".

Repercusión nos principais xornais diarios galegos de entón

Outro dos xornais cos que Antón Villar Ponte mantivera unhas relacións máis intensas (aínda que tormentosas e tensas durante determinados períodos, non pequenos) era La Voz de Galicia. O diario herculino fundado por Fernández Latorre, alén de realizar un breve repaso da traxectoria biográfica do escritor agora morto, valorizaba no mesmo instante da súa desaparición a súa figura deste xeito: "Fué Antonio Villar Ponte un gran periodista y un gran escritor. Con un bagaje de cultura vastísima, al servicio de un espíritu nobilísimo, orientado a todas las rutas de la modernidad, pero afincado en el amor profundo a la tierra gallega, la característica más acusada de su personalidad reside en su actuación de avanzado regionalismo, que se acentuó con matices nacionalistas en determinados momentos de lucha. Su pluma correctísima y brillante abarcó, sin embargo, todos los campos y los más varios temas, artísticos, económicos y los puramente literarios. Aparte de su labor periodística, abundantísima y notable, escribió diversos folletos sobre asuntos regionales, una obrita acerca de la emigración gallega; en colaboración con Ramón Cabanillas, poetizó la tragedia O Mariscal, a la que puso música Rodríguez Losada; y recientemente dió a luz Os evanxeos da risa absoluta y tradujo y adaptó, con Plácido R. Castro, unas bellas tragedia irlandesas. En conferencias, discursos y otras actuaciones públicas de carácter académico, social, político y benéfico, aplicó también sus energías Villar Ponte, robusteciendo la personalidad que en aquellos y otros aspectos había alcanzado relieve considerable, y en el campo galleguista se había elevado al primer rango".

O Doutor Devesa, no mesmo xornal coruñés, destacaba nun artigo que "lo que da unidad a la labor de Villar Ponte son su amor y devoción de la tierra".

De igual maneira, o diario olívico El Pueblo Gallego, que foi desde 1926 e até ese instante a verdadeira casa-fogar profesional do noso xornalista, non puido senón dedicar unha xenerosa atención nas súas páxinas a Antón Villar Ponte desde o momento en que se produciu o seu falecemento.

Tributoulle, por exemplo, a derradeira páxina completa do exemplar do día 8 de marzo, con textos como o poema "Tua constelazón", de Ángel Sevillano; o artigo "Na morte do amigo", de Plácido R. Castro, quen sinala que “por enriba e ao marxe da sua vida púbrica, da que figurará nas páxinas da nosa historia, Villar Ponte foi o home bó, o amigo cheio de xenerosidade e tolerancia, disposto sempre a servir a todos, incapaz de odiar nin aos que merescían o odio, sin unha deslealtade para ninguén"; unha prosa poética de Julio Sigüenza, que imaxina o espírito de Antón dialogando coa procesión dos estigmatizados coa estrela na frente; o artigo "Proyecciones. Una conducta", de Laureano Santiso Girón, que salienta que "Villar Ponte fué siempre y ante todo eso: un batallador, dispuesto a vérselas siempre contra los enemigos de nuestra tierra"; o artigo "Morreu un loitador", de Bernardino Varela; a prosa preñada de lirismo "Xa pra sempre na Terra", de Aquilino Iglesia Alvariño; unha "Lembranza d-un mozo galego", de Rey Parga; "Oremus" de Álvaro de las Casas, etc.

En El Pueblo Gallego numerosos columnistas aludiron á figura de Villar Ponte nos días posteriores á súa morte. Leandro Carré considerou entón que o de Viveiro deixaba un "hueco insustituible". Prudencio Taboada Tabanera, secundando o chamamento de Álvaro de las Casas para erixir un monumento a Villar Ponte (asunto ao que logo nos referiremos con vagar), lamentaba a desaparición de quen "ha sido maestro de periodistas, defensor enérgico y arriesgado de nuestra economía, alentador y propulsor eminente de la cultura gallega, luchador incansable de la política honrada y leal; galleguista destacadísimo, etc.". Taboada proclamábase, ademais, disposto a continuar cos seus artigos a sección de "Pretextos cotidianos", tanto tempo cuberta nese mesmo xornal polo viveirés, "gran ciudadano gallego". Desa maneira, coidaba, a obra e o espírito do xornalista morto seguirían presentes.

Olimpia Valencia dirixiu unha carta ao entón redactor-xefe de El Pueblo Gallego, Xulio Sigüenza, que este publicou no rotativo, en que se demandaba que as homenaxes ao xornalista falecido non caísen no elitismo, senón que a elas puidesen contribuír "todos los que, sin pertenecer a esa gran familia de escritores y periodistas, hemos erigido un templo en nuestro pecho a todos los defensores y amantes de nuestra tierra".

Pola súa banda, o poeta Augusto Mª Casas sinalaba en Villar Ponte "un símbolo y una ruta", un referente que coa súa constante reivindicación de autonomía para Galiza e coa súa vida exemplar, actuaría de cote "como un faro radiante para que las generaciones venideras hagan realidad aquel sueño". Outro colaborador do diario de Portela, V. García Martí, lembraría que a súa amizade con Villar Ponte xurdira había moitos anos, tras publicar este en La Voz de Galicia uns comentarios favorábeis ao seu libro Del mundo interior. García Martí, que só achaba comparábel en calidade e fondura o xornalismo practicado por Villar Ponte co de Gómez de Baquero, salientará que tiñan sido dúas as causas polas que combatera de xeito permanente o viveirense, galeguismo e liberdade: "Fué la pluma de Villar Ponte un mazazo diario en la dura sensibilidad de las gentes. Sin desmayo alguno contribuyó a forjar en el yunque de la prensa la nueva conciencia de la personalidad gallega. Día por día, subrayó todos los valores que contribuyeron a exaltar el nombre de Galicia. Encerrado en el marco de su provincia, y aun de su ciudad, su voz resonaba siempre levantando el ánimo de sus paisanos para una obra de gran aliento. Pero hay además de esta virtud de fondo en la labor de Villar Ponte, un gran decoro literario, una gran dignidad de forma; no fué, pues, sólo un espíritu entusiasta de una causa noble, sino un temperamento estético".

Tamén Xoán Xesús González confesará nas páxinas de El Pueblo Gallego o seu pesar pola desaparición física de Villar Ponte, lamentando non poder ter asistido en persoa ao seu soterramento no cemiterio coruñés, para "bicar seu corpo xa frío". O xornalista cuntiense afirmaba igualmente o seu desexo de "formar nas roldas de cantos hoxe se congregan o redor da idea loubante de eixaltar a memoria do home que espallou máis señorío espritual e soupo honrar a Galiza como ninguén".

Johán Carballeira, en fin, definiría daquela o noso compatriano como "el primer periodista de Galicia", considerándoo fundador dunha escola de xornalismo galego que se caracterizaba tanto pola constante preocupación polos problemas do país como pola austeridade, a entrega altruísta, a integridade moral e a defensa dos intereses dos agraviados pola inxustiza.

Repercursión noutros xornais galegos

Ademais da tríada A Nosa Terra/La Voz de Galicia/El Pueblo Gallego, que acollera nas súas planas boa parte da produción xornalística máis significativa do defunto, moitos outros cabezallos da prensa galega publicaron traballos e artigos dedicados a evocar e valorizar a figura humana, política e literaria de Antón Villar Ponte.

O portavoz da "Federación de Mocedades Galeguistas", Guieiro, destinaba boa parte da superficie do seu número 9 (15.3.1936) a evocar a figura villarpontina. O seu editorial, anónimo, salientaba o compromiso constante do viveirense con estas palabras: "Foi seu vivir laboura úneca de sementeira cotián. Esprito sensitivo e vixiante, pruma sintética, suxestiva, emozoada e irónica non houbo n'un coarto de século da Galiza enxebre arelanza non agarimada nin estupideza non chicoteada pol'o xornalista cuio senso liberal e xusticiero, cuia verba plástica semellaba descer do estilo de Curros Henriques (...) Levou con fidalguía a probeza honrada, patrimoño do artista na Galiza aínda serva. Na política non britou endexamais o compromiso de concenza co ideal da Galiza. Foi xeneroso e franco no trato cotián, animador de mozos, respeitoso con toda adicazón ao esprito, conversador de engaioladora simpatía, sen desaproveitar ises intres de silenzo nos que grañan as obras de longo pular (...)".

No mesmo cabezallo incluíronse, alén duns "Radiogramas do Olimpo" do propio Antón (nos que o de Viveiro "facía falar" ao Padre Sarmiento para facer unha condenación das touradas, das supersticións, da pena de morte e da actitude eclesiástica cara á lingua galega), outros textos: un breve traballo de Vicente Risco (incluíndo un chamamento a recuperar "o esprito das Irmandades da Fala"); o poema "Tua constelazón" de Ángel Sevillano, que xa fora publicado como vimos en El Pueblo Gallego; unha prosa de Vázquez Martín, na que se afirmaba que Villar Ponte deixaba tras de si "un camiño de libros e artigos, que serán sempre os que responderán"; outra prosa de Cesáreo Muñiz So[u]sa, que consideraba que a biografía de Antón ficaba enxalzada pola súa obra e constituía "vida de eixemplo e de sagrifizo, vida inmorredoira de patriotismo, que soupeches ofrendar desinteresadamente n-un grado sumo a Galiza"; e, finalmente, debida á pluma de Florentino L. Cuevillas, a seguinte valorización: "Soio os que levamos longos anos de loita sabemos ben o que Galiza debe ao ilustre morto. Día tras día na prensa, na tribuna, na conversa particular fixo un constante e teimoso apostolado. E cantas veces foi a sua voz a que mantivo ergueita a nosa fe vacilante. Cantas veces un artigo seu foi como un vento levián que esparexeu as nubens mouras do noso pesimismo. E canta honradeza na sua aituación púbrica e privada. Que vida a sua sen un paso atrás, sen unha claudicación, sen un desmaio".

Pola súa banda, o voceiro oficioso do Partido Sindicalista na Coruña, La Calle, semanario dirixido por Manuel Fernández Fernández, recollía un artigo necrolóxico intitulado "Galicia perdió un hombre". Aínda que sen asinar foi escrito polo Doutor Pérez Hervada e ilustrado cunha caricatura de Villar Ponte debida ao lápis de Álvaro Cebreiro: "La calle de Fermín Galán se abre en dos filas para ver pasar el cortejo fúnebre que acompaña a sus restos. Esta calle de Galán tan coruñesa, por la que Villar paseaba su modestia y su sencillez; esta calle de Galán, en la que Villar lucía su endeble figura de hombre venido a menos, con su media estatura, su cuerpo combado hacia adelante, su cara escuálida de enfermo crónico, su eterno pitillo en la mano (...) Porque Villar Ponte lo merecía todo. Fué un hombre bueno, sin odios ni enemistades; un escritor de fibra y un periodista sagaz; un defensor del pobre emigrante que marcha sin cultura y sin dinero a conquistar el mundo en lejanas tierras; un exaltador de los valores regionales y un reivindicador de los derechos de Galicia; un político destacado por su amor a los humildes y a las causas justas; un hombre, en fin, polifacético que lo único que no hacía era ejercer su carrera de farmacéutico".

O mesmo día do pasamento de Villar Ponte, Blanco Torres escribía no xornal republicano El País, de Pontevedra, un fermoso artigo necrolóxico sobre o seu "fraternal camarada de tantos años de combate y de comunidad ideal". O de Cuntis comezaba aseverando que "es preciso sobreponerse a la consternación (...) Antonio Villar Ponte ha muerto, y al decir esto sabemos lo que significa una vida como la de él, que se apaga, y lo que pierde Galicia y de qué manera tan trágica la muerte tiene preferencias por los hombres que en lo mejor de sus años dejan interrumpida una tarea fecunda y habían contraído consigo mismo la deuda de honor de darle a un pueblo lo mejor de sus energías (...) Muere el ilustre periodista en plena madurez, cuando su obra de escritor gramaba en la conciencia de su pueblo, cuando su pueblo le había conferido nuevamente la investidura parlamentaria, en prenda de adhesión y como recompensa a una ejecutoria ciudadana en que resplandecían de consuno el desinterés, la austeridad, la perseverancia en la lucha, la abnegación y el sacrificio".

Lembraba ademais Blanco Torres os longos anos en que Villar Ponte exercera como xornalista, tanto na Galiza como en América, "con la fatiga de todas las noches al pié de la platina, con el afán de todos los días renovado después de cada batalla. El amor de Galicia en las entrañas, la preocupación incesante por su regeneración moral y material, la inquietud constante en el espíritu por labrar en su pueblo el surco de un ideal fecundo, ganando palmo a palmo en cada combate contra el enemigo, la servidumbre, la ignorancia y la miseria, una posición en el territorio ideal al que había consagrado toda su vida ¡Que poco sabe Galicia lo que le debe! Para que cobrase conciencia de sí misma, de sus derechos, de sus valores sociales, de su categoría ontológica, no conoció la tregua el pensamiento ni reposó un instante la pluma del periodista muerto".

O autor de Orballo da media noite, logo de salientar o contributo esencial de Villar Ponte ao ideario nacionalista galego e de pór en destaque as circunstancias de honradez e pobreza que rodearan o propio pasamento, concluía a súa necrolóxica sinalando: "Vidas paralelas a la del camarada que se nos va, en el amor a Galicia, en la faena tenaz por su bien, en la pugnacidad de ya largos años por las ideas republicanas al fin triunfantes, sabemos lo que pierde el periodismo y en qué grado sufre hoy Galicia una baja en la fila de sus defensores".

No mesmo xornal pontevedrés, Vázquez Castro, desde Bermés-Lalín, publicaría tamén unha sentida nota sobre o falecemento, en que, entre outros aspectos, salientaría que o viveirense fora "a esta tierra, acompañado de otros luchadores, a esparcir los ideales redentores de su amada Galicia mucho antes del advenimiento de la República, cuando el caciquismo era dueño completo de todas estas moradas". Pola súa banda, o escritor pontevedrés Modesto Bará Álvarez, que tivera destacada participación na revista-colección Alborada, deu conta nas páxinas do xornal arousán Galicia Nueva do impacto causado na cidade do Lérez pola nova da morte de Villar Ponte: "La noticia produjo general y hondo pesar, ya que el finado contaba aquí con grandes simpatías y amistades, derivadas de su brillante y antigua actuación periodística y de su profundo cariño a la tierra gallega, a la que en todo momento dedicó su más acendrado cariño y las más brillantes y entusiastas frases salidas de su pluma. Este sentimiento se agranda por la circunstancia de ser el señor Villar Ponte uno de los tres diputados galleguistas triunfantes en las últimas elecciones y esperarse de él, dado su amor a Galicia y el perfecto conocimiento de sus problemas, una campaña intensa y fructífera para ella. Con este triste motivo, se han cursado a Coruña múltiples telegramas de pésame, entre ellos uno muy expresivo de la Asociación de la Prensa. El Centro Galleguista izó la bandera a media asta y enlutada con crespones. Muchas y significadas personas y autoridades se trasladarán a Coruña para asistir al entierro del malogrado y llorado líder de la causa galleguista".

De igual xeito, o correspondente do diario lugués El Progreso na vila de Foz, coa que tan intenso vínculo tivera o noso autor nalgún período da súa vida, salientaba: "Produjo sentimiento en esta villa la noticia del fallecimiento del gran periodista gallego Villar Ponte. Había vivido años de juventud en Foz, donde en colaboración con el poeta de la montaña Noriega Varela y el oficial de aduanas don Camilo Cela, lanzó á la calle un periódico satírico titulado ¡Guau...Guau! que con su gracia restallante y mordaz era el temor de ciertos tipos pintorescos que nunca faltan en todo medio pueblerino dando a éste su fisonomía chabacana de farándula tabernaria. Para la Hoja Literaria que la Juventud de Foz publicó el año 1930, con motivo de las fiestas patronales de San Lorenzo, había tenido la gentileza de enviar en lengua vernácula un bello trabajo, rebosante de cariñosas nostalgias de estas tierras marineras que el llevaba en sus pupilas y en su corazón. Descanse en paz el buen gallego y que su vida de luchador contra toda casta de malandrines en pro del progreso y redención de Galicia, sirva de ejemplo vivo a la juventud de hoy".

No xornal estradense El Emigrado, García Nodar publicaba unhas "Verbas de loito. Vilar Ponte morreu". Nelas, logo de confesarse lector afervoado dos seus artigos xornalísticos, afirmaba que a Galiza debería chorar polo morto como "por un pai", por ser Villar Ponte o escritor galego que, na súa opinión, mellor tiña coñecido os problemas do país e máis tiña feito por arranxarlles solución. No mesmo xornal, as famosas "Rexoubas" de Ken Keirades (Manuel García Barros) víanse obrigadas a adoptar un ton ben diferente do habitual para faceren unha emocionada nota necrolóxica: "A miña pruma que n'ista sección soie moverse festeira e humorística, ten que correr oxe pol-as coartillas ateigada de tristura. Morreuse o Villar Ponte. Ante iste suceso deloroso todo se me empequenece, todo me repuna a non ser o delor ferinte que no meu corazón e na miña alma sinto. Na hora do trunfo, cando un abrente fúlxido estende os seus craros destelos sobre a nosa Terra que íl tanto amou, vaise o Villar Ponte, o apóstole mais xurdio das nosas libertades, o loitador incansabre que pasou a vida enteira facendo da sua alma eslabón que a decotío daba golpes sobre os croios da Terra pra alcender isa lús da nosa alborada. Cando a morte de Antón Losada dixo Villar Ponte que os vermes que roeran o seu cerebro volveríanse vermes de lús. Os que roian o de Villar Ponte volveranse de lús tamén e nas noites serenas sairán a encher de estrelas o campo de Galicia. Querido Villar Ponte, gran galego, gran escritor e amigo sempre leal: ahí che van istas probes liñas de recordo. No xardín da miña alma non hai semprevivas bastantes pra poñerche sobre a foxa donde descansas".

O semanario ourensán Heraldo de Galicia, nun texto sen asinar mais debido probabelmente ao seu co-director Vicente Risco, dicía sobre Villar Ponte días despois de se ter producido a súa morte: "(...) Esprito generoso e dunha gran bondade, namorado deica o apaixonamento da nosa Galiza, consagroulle todo o seu entendemento ergueito e cultivado, todo o seu corazón de patriota, todo o seu esforzo de periodista, de literato, de crítico de arte e de pensador político. De entre os modernos, foi o máis espirtualmente avencellado cos Precursores, e un dos que millor comprendían o aspecto de totalidade do galeguismo, e a importancia capital da espirtualidade e da cultura engebre. Se foi político sempre, non hai que esquecer que a sua personalidade de dirigente, de orgaizador e de diputado, non escurecerá endejamais â do literato, â do autor de Almas Mortas, de O Mariscal e de Os Evangeos da risa absoluta; â do tradutor de Synge e de Yeats; â do crítico que procramou aos catro ventos todo novo libro galego e que tirou da escuridade a tantos artistas novos; â do ensaista cuio magisterio cotián deu normas â nosa renacencia. Escrita en jornais, esmigallada en artigos que se esquencen pra o outro día, a obra principal de Antón Villar Ponte semella que non se percibe; mais ollada en conjunto é verdadeiramente formidábele, é un esforzo criador de vinte anos arreo sen perder un día de loubar, protestar, chamar a atención, aleccionar, guiar, erguer o esprito ao púbrico galego. E sempre justo (...) Onde os homes se juntasen pra traballar por Galiza, alí estaba il coiles, na política ou na cultura na Irmandade ou na Academia, nas asociaciós ou juntanzas de toda caste onde se tratase de erguer o tono da vida galega, de millorala ou perfeizoala".

No mesmo semanario ourensán, mais desta volta asinando expresamente, Risco consideraría que "con Antón Villar Ponte arrédase de nós pra convertirse cecais nunha página esquecida, polo menos seguramente desfigurada da historia, toda unha etapa, a verdadeira etapa heroica do galeguismo". Pola súa banda, Otero Pedraio escribía a propósito do finado que "ninguén coma íl percibía entre nos o infindo e calado latexar da Galiza no tempo de cada día. Por iso foi o meirande xornalista de craro enxergar e concreta e vibrante prosa. A millor porción dos seus artigos eran curtos e logrados ensaios, e recorréndoos cando se pubriquen poderáse recorrer un longo e senlleiro intre da intensa e verdadeira historia da Galiza".

Finalmente, o "periódico independiente" vivariense El Landro publicou tamén nestas datas (nº 22, 1.4.1936, páx. 3) unha necrolóxica intitulada "Antón Villar Ponte", asinada por "Un galego". Destacábase nela que o autor de A patria do labrego fora toda "unha instituzón", que en Viveiro a nova da súa morte causara grande conmoción ("non se falaba d'outra cousa, pois parecía que morría con il algo que era xa de todos") e exprésase finalmente grande mágoa polo feito de que o xornalista marchase de entre os vivos "sin lograr seus mais grandes desexos", en probábel alusión á non satisfacción das demandas autonomistas galegas, das que fora destacadísimo adalide.

A morte de Antón Villar Ponte na prensa estatal

A nova do falecemento do histórico republicano e deputado galeguista da Fronte Popular electo pola circunscrición coruñesa non podía pasar desapercibida, obviamente, na prensa de ámbito estatal, nomeadamente naqueles cabezallos máis próximos á tendencia ideolóxica global que Antón Villar Ponte representaba.

Así, a infausta nova recibía o seguinte comentario, baixo o título de "Ha muerto Antonio Villar Ponte, líder del galleguismo", por parte do xornal madrileño Política, voceiro da Izquierda Republicana azañista:

"Recibimos, secamente, una mala noticia para la República, una noticia desoladora para Galicia: ha muerto Villar Ponte (...) Con Villar Ponte pierde la República un escudero indomable, y Galicia un insubstituible intérprete de su mejor fibra política (...) Batalló por los ideales de libertad entre sus paisanos emigrados a América, trabajó por la República y la sirvió franciscanamente en sus mejores horas y a cara descubierta, cuando se exponía mucho al hacerlo así. Con Castelao, Suárez Picallo y otros valiosos elementos figuraba en la plana mayor del galleguismo militante de izquierdas, limpio de desviaciones retóricas. El tiempo que le dejaban libre los mítines y conferencias lo invertía en escribir vibrantes artículos periodísticos, y aún sabía hurtar al tiempo breves instantes para verterlos en hermosas páginas de literatura como las de sus agridulces Evangelios de la risa absoluta [sic] y otras varias obras de inestimable valor. Había trabajado sin tregua por el bien del país y por un mejor entendimiento y orientación de Galicia. Muere pobre. Su figura enjuta de Quijote frío y contumaz se esfuma cuando más necesario era a sus paisanos de Galicia y a sus paisanos de la República española. Ha muerto pobre, pero a los gallegos les deja un tesoro: la lección de su vida sencilla, la prosa certera de sus artículos y sus libros. Y un derrotero bien marcado a las nuevas generaciones...".

Outro dos xornais que editorializou sobre a amentada nova foi o diario Heraldo de Madrid, preguntándose: "¿Qué mala fada se empeña en torcer el destino de Galicia? ¿Qué maldito meigallo ha hecho presa en el cuerpo social de esta bendita tierra, en la que se obstina en cebarse el infortunio?. Apenas apagado el eco triunfal de la victoria de la democracia, por el que Galicia ha recuperado su dignidad de pueblo libre, he aquí que cae víctima de la fatalidad uno de los personajes más legítimos de aquella región, Antonio Villar Ponte, electo recientemente diputado con el carácter de galleguista. Antonio Villar Ponte, generoso, culto, inteligente, fué, sobre todo esto, ciudadano ejemplar, que consagró su vida al triunfo de los ideales del pueblo".

Mesmo publicacións de carácter corporativo como o "órgano de la clase farmacéutica española" La Voz de la Farmacia, editado en Madrid, publicarán sentidas notas necrolóxicas de Villar Ponte, destacando neste caso concreto que o noso autor "se honraba con el título de farmacéutico" e tiña actuado "intensa y acertadamente" na Secretaría do Colexio de Farmacéuticos da Coruña, sobre todo con motivo da celebración na urbe herculina, en setembro de 1926, da XIVª Asemblea da "Unión Farmacéutica Nacional": "(…) con su actividad y con sus prestigios y con sus relaciones, fué el principal factor del éxito de la Asamblea, especialmente en cuanto se relacionó con los brillantes y típicos festejos organizados en obsequio de los Asambleistas. De éstos principalmente, la deliciosa fiesta gallega, iniciada como presentación, con una ingeniosa poesía humorística del hoy difunto Villar Ponte, y en la que se cantaron canciones gallegas de ingenuo humorísimo [sic], fruto cuyas intencionadas coplas fueron también de la lira del mismo gran periodista. Honremos la memoria de quien honró a la Farmacia destacando su personalidad con acusado relieve, aunque fuera en actividades ajenas a la profesión: que siempre los prestigios personales adquiridos por los miembros de una colectividad refluyen a ésta, aunque se conquisten en esferas distintas a las que afectan a la vida colectiva. Villar Ponte conquistó un lugar preeminente en la historia de las vindicaciones regionales gallegas, y es esta historia la que registrará su nombre con honda gratitud; pero siempre podremos los farmacéuticos honrarnos proclamando: quien así triunfó en sus actividades periodísticas y políticas era un farmacéutico".

Repercusión na colonia galega emigrada

Tamén no seo da colectividade galega emigrada e nos seus órganos de prensa a nova do óbito de Villar Ponte suscitou reaccións de dor e condolencia. Sirva como exemplo a nota publicada pola revista do "Centro Galego" de Buenos Aires, Galicia: "Sencillo y afable en su trato, su temperamento cambiaba por completo cuando era necesario actuar públicamente. Entonces se encrespaba, vibraba con toda la magnitud de las santas rebeldías, era, en fin, un Villar Ponte distinto. Fecundo publicista, las columnas de la prensa están colmadas de sus bellísimos trabajos, porque el ilustre hombre gallego era por encima de todo, periodista, a cuya profesión entregó lo mejor de su espíritu. Allí donde fuera necesario defender cualquier causa gallega, la pluma de Villar Ponte estaba siempre en la vanguardia abriendo certero surco. Siempre el primero y el más atinado en sus ob[s]ervaciones de maestro. Desaparece cuando más falta hacía para los intereses de Galicia. Queda el tesoro de su obra ejemplar de apóstol máximo. Paz en su tumba, una paz que bien se merece por noble, por bueno y por gallego".

A revista galaico-cubana Cultura Gallega, que cualificaba o falecido como "batallador periodista y escritor nacionalista", destacaba varios aspectos da súa traxectoria vital: que escribira "indistintamente en el idioma nacional y en el gallego, con bastante fortuna"; que, como literato, deixara "algunas obras de ambiente gallego neto"; que fora deputado nas Cortes Constituíntes da 2ª República, "distinguiéndose en la defensa de los intereses gallegos"; e, finalmente, que fora, desde o 24 de xullo de 1934, académico da Galega, ocupando o escano vacante do arcebispo Lago González. Esta publicación da Habana, da que era director Adolfo V. Caeiro, deitaba ademais na súa necrolóxica dous comentarios de certo interese, un sobre o medio de difusión do labor xornalístico de Antón en América e outro sobre o carácter persoal do falecido: "Como periodista, colaboró directamente en periódicos de España y América, y por el procedimiento tan frecuente en esta última parte del mundo, de cortar y pegar, se multiplicó la circulación de dichos artículos (...) De cáracter agrio, en parte agravado por la afección intestinal que padecía, la muerte fué para él la solución última a todas las cuestiones que plantea la lucha por la vida".

Por outra banda, o mozo galeguista e futuro autor de libros poéticos como Jacobusland, Emilio Pita (1909-1981), que tratara con certa familiaridade ao Villar Ponte durante a súa estadía provisoria na Coruña en 1934, escribiu un longo artigo necrolóxico no xornal bonaerense Galicia, cabezallo que tiña reproducido con frecuencia artigos publicados polo viveirés. Nese artigo, Pita facía un persoal repaso polas tres vertentes fundamentais da figura desaparecida: "O home", "O esquirtor" e "O patriota":

"Era outo, un pouco botado de lombos cos ollos tristeiros de neno sin lediza, e unha surrisa sempre apegada á faciana (...) Modesto, talentoso, de fonda cultura a disimulaba coa parquedade das suas parolas. Falaba pouco dos demais e ren de si mesmo. Entroques, pasouse a vida dando a coñecer, co abuso de hipérboles, a laboura allea esquecendo de cote a propia. Foi un soñador, un neo-romántico; na sua alma, que sufreu penas e desenganos, non morreu xamais a espranza na Terra e a arela de ollala ceibe e feliz (...) A obra periodística d'Antón Vilar Ponte ficará na historia do rexurdimento galego coma a contribución mais outa e desintresada a prol d'unha causa patriótica. Nin Benito Vicetto nin Manuel Murguía, que tanto traballaron nos tempos heroicos do galeguismo, deixaron unha laboura tan fonda de proselitismo nacionalista. Foi o iniciador nato, o incansabel animador, o home múltipre, traballador, inagotabel. Fixo, endemais, pol-o ben da Terra, ó meirande sagrefizo que pode faguer un esquirtor brilante, culto, erudito como il o foi. O deixar abandoada a laboura intelectualmente pura pra adicarse a prédica diaria dende todol-os xornaes que pregábanlle a sua firma ben cotizada (...) Pero todal-a laboura intelectual de Vilar Ponte, con sere tan grande, con sere de tanto valimento para as letras galegas, fica obscurecida adiante da sua actividade patriótica, senlleira e única".

Mesmo o voceiro dos arredistas galegos de Bos Aires, A Fouce, que tantas veces tiña criticado ao noso autor nas súas planas, expresaba agora sincera condolencia pola súa desaparición:

"Bandeira da nosa loita, dend-os comenzos do movimento redenzonista galego, sempre foi o primeiro en siñalar roteiros ao qu-il coidaba millor, pra-o conquerimento d-os nosos fins. E si algunha vegada se trabucou no camiño, nunca se lle poido decir ren, xa que n-ise mesmo trabucamento, había unha xenerosa decisión de servir a Galiza, por enriba de tudo, sagreficando os seus máis íntimos sentimentos e as suas mais apremiantes necesidades. Nestas mesmas colunas, mais dunha vegada, xuzgamos un pouco agriamente ises trabucamentos de forma. Xuzgámolos, e dixémolo con tuda sinceiridade, como é de obriga faguelo co irmán que se quere e se respeita, cando se sinte o medo que un mal vieiro poida levárnolo pra sempre do noso lado. Porque non queríamos perdelo, porque nos faguía falla ao noso lado, porque sabíamos da sua grandeza e dos seus valimentos, non-os podíamos resiñar a que nós, e con nós Galiza, perdésemos ao mais esgrevio e ao mais baril d-os que oxe formamos nas filas nazonalistas. E non vamos ser nós quens devanemos bágoas pol-a sua marcha prematura. Sentimento fondo y-egoista pol-o que poidera e non tivo tempo de faguer, sí. Pero temos a ledicia de velo ir, deixándonos tras de sí, unha obra múltiple e rica, na que o seu esprito latexa e sigue vivindo a carón de nós".

(continuará)

Ningún comentario:

Publicar un comentario