ANTÓN VILLAR PONTE E LA VOZ DE GALICIA

Pódese dicir que foron catro os cabezallos de imprensa que acolleron o máis e o mellor da copiosa produción xornalística de Antón Villar Ponte: o voceiro das Irmandades, A Nosa Terra, o diario vigués Galicia, de Paz Andrade; o rotativo El Pueblo Gallego, de Portela Valladares; e, finalmente, La Voz de Galicia.

A relación do xornalista co rotativo herculino atravesou diferentes etapas ao longo dun cuarto de século, traduciuse no desempeño de variados status e experimentou sucesivas sintonías e discrepancias, nun movemento pendular. En 1930, o de Viveiro valorizaría unha parte desta relación do seguinte xeito: “No olvido, no, las noches de seis años que pasé en La Voz, en fraternal camaradería con buenos compañeros, a cuyo frente estaba y está el insustituible Alejandro Barreiro. Las noches de seis años sujeto al ritmo de una redacción grata dejan en el alma para siempre una huella que nada puede borrar. Los triunfos de este periódico los considero, pues, como triunfos en los que me parece tener algo mío”.

Estabelecido como boticario en Foz (1901), o mozo Antón entregou os seus primeiros textos ao diario fundado por Fernández Latorre. Entre eles citaremos un relato breve en castelán, intitulado “Cuento de Reyes”; un artigo necrolóxico sobre o dramaturgo noruegués Henrik Ibsen; un traballo en que cuestionaba a filosofía estética da “arte pola arte” e, por último, unha crónica dunha excursión dos tertulianos da súa botica focega (Noriega Varela, Camilo Cela...) á mítica Frouseira, lugar emblemático da peripecia de Pardo de Cela que había de lle inspirar máis tarde a confección da peza O Mariscal, en colaboración co poeta Ramón Cabanillas.

Un segundo instante de colaboración verifícase cando Villar Ponte regresa de Cuba, en xullo de 1910, traendo entre mans as correspondencias de dous xornais cubanos: o Diario de la Marina, de La Habana, e La Correspondencia, de Cienfuegos. Para ambos rotativos e para La Voz de Galicia viaxa en decembro de 1910 ao Portugal da revolución republicana, deitando unha ollada moi céptica e distante sobre o que alí acontecía nas súas “Crónicas de Lisboa”.

De regreso á súa vila natal, Antón actúa como correspondente de La Voz de Galicia nos actos de celebración do Centenario de Nicomedes Pastor Díaz e informa aos lectores dos graves incidentes electorais que se verifican en 1911 na cidade do Landrove, con vítimas mortais incluídas. Anoxado co ambiente, decide marchar á Coruña. Nesa cidade, da man de Federico Maciñeira (tío da súa noiva Micaela Chao, con quen casará en abril de 1913), entra no círculo de relacións de Fernández Latorre, quen pouco antes de morrer ordena que o de Viveiro pase a facer parte da redacción do seu xornal. Corre o mes de marzo de 1912.

Villar Ponte comeza como “redactor de noite” (encarregado de atender a “última hora”, pois). Despois pasa a cubrir unha sección, de periodicidade case diaria e publicada en primeira plana, denominada “Con letra del siete” (23 de agosto de 1912-10 de xaneiro de 1918), nutrida con artigos de comentario de actualidade, feitos moitas veces nun ton lixeiro e humorístico. Tratábase, segundo as súas propias palabras, de “llenar una ó dos cuartillas con glosas de temas minúsculos, pero interesantes”. Aborda así cuestións sociais (educación, sanidade, dereitos da infancia e da muller, anti-flamenquismo, pena de morte, emigración...), temas económicos (aranceis, atraso infraestrutural...), temas artístico-literarios (comentarios de exposicións, recensións de libros, críticas teatrais, campaña pró-admisión da Pardo Bazán na Academia Española...) ou relacionados co propio xornalismo (deficiencias do servizo telegráfico, escasa contía das remuneracións aos forzados da pluma, críticas ao labor dos correspondentes na Grande Guerra, rexeitamento da maniquea división entre buena e mala prensa...).

Sobre todo a partir de 1914, a sección “Con letra del siete” testemuña a decantación nacionalista de Villar Ponte. O desenvolvemento tráxico da guerra europea reforza a súa simpatía cara ao pacifismo, cara ao anti-imperialismo e cara aos pobos sen estado ou especialmente martirizados no conflito (Irlanda, Bélxica, Polonia...). O panorama político español cáusalle malestar, decepción ou fastío, agás cando considera as actitudes e campañas do catalanismo de Cambó, que defende e aplaude. O agrarismo basilista tamén resulta criticado con dureza na sección, sob acusación de retoricismo vacuo. O tema idiomático cobra relevancia en traballos como “Por nuestro renacimiento literario”, “El gallego no debe morir”, “Lo real inverosímil” e “Por Cataluña y por Galicia”, que conforman a substancia do seu folleto Nacionalismo gallego. Nuestra afirmación regional” (1916), base da fundación das Irmandades da Fala. A impresión do folleto corre a conta de La Voz de Galicia precisamente, como agasallo, e varios dos redactores do xornal (Faginas, Barreiro, Fernández Merino...) son “irmáns da fala” na primeira hora.

En paralelo ao desempeño da dirección do voceiro das nacentes Irmandades, A Nosa Terra, Villar Ponte continúa cubrindo na redacción de La Voz de Galicia a sección “Con letra del siete”, mais nun clima de cada vez maior incomodidade, dadas as crecentes discrepancias coa orientación editorial do diario, afín ao líder liberal García Prieto e nada condescendente co agromar nacionalista galego. O tratamento dado polo xornal á “Semana Galega” que as Irmandades celebran en Cataluña en decembro de 1917, logo de pactaren coa “Lliga” de Cambó, e diversos artigos de Manuel Casás contra elas publicados nas súas páxinas convértense no detonante para a marcha do noso autor, que desde o 1 de febreiro de 1918 asume a dirección factual (a nominal recae en Rodrigo Sanz) do xornal coruñés El Noroeste, adquirido polos catalanistas nesa altura para reforzar as súas propagandas descentralizadoras na Galiza.

Alejandro Barreiro

Comeza así unha longa etapa de desencontro ideolóxico e mesmo persoal de Antón con La Voz de Galicia e co seu director, Alejandro Barreiro. A relación entre ambos chegara a ser tan estreita que o de Viveiro prologara o volume Del arte gallego (1917). Desde febreiro de 1918 até 1933, a presenza de Antón nas páxinas do diario herculino é absolutamente anecdótica e aparece sempre vinculada á celebración dalgún acontecemento interno na vida do propio xornal, como a adquisición da rotativa “Koenig&Bauer”, en 1923.

Disoltas as Cortes Constituíntes da 2ª República, en 1933, Antón fica sen escano no novo Parlamento e pouco despois abandona a ORGA de Casares Quiroga. Nesta conxuntura La Voz de Galicia decide contratar os seus servizos como columnista. Os seus artigos aparecerán baixo diversos marbetes. Comezarán saíndo asinados mediante o pseudónimo SIL e co título de "Rutas gallegas". Logo, e até a propia morte do xornalista en marzo de 1936, cobrarán presenza baixo un amplo rótulo xenérico, "Temas", que se irá adaptando pertinentemente á esencia de cada un dos textos redixidos. Outros títulos que acobillarán as súas colaboracións son os de "Charlas", "Breviario" e "Letras regionales".

O galeguismo, duramente represaliado a partir de novembro de 1933 polas autoridades radical-cedistas (suspensión de A Nosa Terra, desterro de Castelao e Bóveda, etc.) e con notorias dificuldades para que a imprensa do país se fixese eco dos seus posicionamentos, disporá da pluma de Antón Villar Ponte para os seus afáns proselitistas e propagandísticos. Non por acaso, unha manchea de artigos escritos e publicados polo xornalista en La Voz de Galicia durante o período 1934-1935 baterán arreo en dous temas fundamentais nese momento histórico: a autonomía galega e o combate anti-caciquil.