ENTREVISTA CON OLALLA COCIÑA

Olalla Cociña. Fotografía de Á. Ballesteros

Nada en Viveiro en 1979, xornalista de profesión e filla de dous grandes profesionais do ensino e animadores culturais en terras do Cantábrico lugués, María Lozano e Ché Cociña, Olalla é unha das voces femininas máis relevantes da poesía galega actual, con títulos como As cervicais da memoria, aquí (intemperies), O libro de Alicia e o recente Ningún precipicio. Todos eles supoñen, en conxunto, a revelación dunha voz libre, firme, delicada e intensa como poucas.

Cónstame que desde moi pequena e por benfadada “deformación familiar”, se me permites a expresión, a lectura foi un dos peares da túa educación e do teu lecer. Que libros lembras como influentes desa etapa e canto hai ou que substrato ficou na Olalla Cociña poeta desa voraz lectora infantil?

O primeiro libro do que teño memoria, e que aprendín de pe a pa, foi O lobo lelo, na adaptación de Xohana Torres. Era un conto rimado que me encantaba recitar aos maiores, supoño que algo diso quedou porque me segue encantando recitar en alto… Teño que lembrarme de títulos que me marcaron especialmente como La recaraba, Manuscrito de segunda orixe, Otto é un rinoceronte, os libros de Cristine Nostingler, Roald Dahl e Agustín Fernández Paz, as series Elige tu propia aventura e El pequeño vampiro, Sherlock Holmes, a revista Don Miki…

E que lembranza tes da escola, en xeral, nas primeiras etapas da túa vida?

Teño un recordo vibrante da escola, de mestres especiais, de amizades e xogos gravados a lume… O primeiro lugar da socialización, onde aprendín a compartir, onde se foi conformando a miña personalidade... Lembro escenas marabillosas, de descuberta, e tamén crueis, como a vida mesma.

Serdes a túa irmá Alba e ti nenas galegofalantes nun medio vilego moi castelanizado marcouvos e ti non deixaches de reflectir esa vivencia nalgúns textos. Como ves a situación do idioma?

Marcounos igual que a calquera nena á que lle falan galego na casa e ao saír dese refuxio se enfronta á realidade. O que podes é ser máis ou menos consciente, no meu caso fun moi consciente de situacións diglósicas que me aqueloutraban, ata que tomei unha decisión xunto as miñas amigas, falar en galego e namais.

A situación do idioma, en xeral, é mala, porque foron moitos anos de machaque, pero hai illas de esperanza, sensibilidades que se impoñen, pequenas accións persoais que se fan fortes cando se xuntan e quero crer no seu poder expansivo. E por máis que o intenten non imos perder os folgos nin deixar de repetir, como un mantra, o enerxético verso de Uxío Novoneyra: “A forza do noso amor non pode ser inútil”.

Nos teus anos do bacharelato en Viveiro tiveches profesores que deixaron unha pegada forte na túa formación. ¿Que actitudes ou que métodos de traballo evocarías deles que tan bo resultado tiveron contigo e que merecesen ser tomados como exemplo por quen se dedique a iso de ensinar literatura e lingua?

Tiven a sorte de achegarme ao coñecemento da lingua tamén desde unha perspectiva sociolingüística, lembro que estudar co libro de Manuel Portas Língua e sociedade na Galiza nos abriu os ollos sensiblemente. Algún mestre animounos a autoexplorar a nosa situación nese contexto vilego castelanizado do que falabamos e a adoptar unha postura propia nesa realidade. Moita práctica: debates entre os compañeiros de aulas e tamén cos pais, apuntes da realidade. Para algunhas non foi doado, pero si moito máis construtivo que dar só teoría, gramática e sintáctica.

Canto á literatura, non coñezo mellor método que ensinala desde o amor a ela. Os profesores máis apaixoados son os que me abriron as páxinas dos libros que eu tamén adoraría. Tamén creo que son positivos os exercicios de creación, claro que isto esixe un traballo “extra” do profesor.

Foches, ademais, alumna da Faculdade de Xornalismo en Compostela nos primeiros anos de historia dese centro. Que lembranzas gardas desa época? Como avalías as expectativas con que afrontaches eses estudos entón e as condicións de desempeño do oficio no presente?

Pois teño marabillosas lembranzas: non parábamos de facer cousas, sobre todo fóra da facultade. Malia ter profesores “ilustres” -algúns dos que aprendemos moito e outros dos que nada-, e daquela aínda podíamos ter un “futuro” traballando do noso, o clima -sobre todo nos últimos anos-, era xa de desencanto coa profesión. Estudábamos para aprobar exames, sendo conscientes de que de pouco nos ía valer esa teoría á hora de desenvolver a profesión, e non nos equivocamos. As condicións do oficio hoxe son de precariedade total, nalgúns casos rozando a escravitude. O xornalismo non se dá resituado nesta crise nin dá saído da súa propia, que viña de antes.

Ao fío da pregunta anterior, ¿como ves o panorama dos mass media na Galiza actual e, máis particularmente, cal é a túa percepción sobre a viabilidade e eficacia comunicativa dos diversos proxectos que existen coa lingua galega como vehículo de expresión?

Claman por unha rexeneración a todos os niveis, lamentablemente os mass son os menos, quero dicir: algo comeza a moverse pero nos medios de comunicación máis pequeniños. Os medios en galego teñen un espazo tan compartimentado que é difícil xa non sacar rendemento económico, senón a propia supervivencia dos proxectos empresariais. Algúns volven tropezar na mesma pedra que fixo fracasar proxectos anteriores, cousa que non se entende. O da eficacia comunicativa é complexo, son moitos factores en acción, o que está claro é que hai sensibilidade social e volume de mercado abondo para medios que publiquen en galego, e tamén que son máis necesarios que nunca.

Durante un tempo, aló polo ano 2000, fixeches parte do consello de redacción da revista Animal, que animaron as Edicións Positivas de Paco Macías. Que lembras desa experiencia? Coidas que faltan no panorama publicacións con ese afán rompedor e “alternativo” que animou en boa medida aquela “revista cultural para tódalas especies”?

Foi unha experiencia valiosa e estimulante, o consello de redacción estaba conformado tamén por “animais de tódalas especies” e de todos eles aprendín moito (con algúns trabei amizade e seguimos a compartir “consello de redacción” dalgún xeito). Propoñíamos e debatíamos cada contido por pequeno que fose, aínda que ao final quen tiña a última palabra era o Macías, a quen é difícil levarlle a contraria, hehehe. Boto de menos publicacións máis híbridas e salvaxes, frescas e viscerais, cuns contidos –e sentido- literarios e xornalísticos menos constrinxidos.

E si, hai xornalistas e opinadores que levan toda a vida escribindo e opinando o mesmo e que xa aburren!

Cando a catástrofe do “Prestige” participaches no activismo cultural e xornalístico despregado arredor do movemento “Nunca Máis”. Que pouso che quedou desa experiencia? 

Participei no xornal editado pola Plataforma Nunca Máis e que formaba parte dun berro necesario e urxente. Curiosamente a intensidade do cabreo e da dor axudaron a organizarse, a distribuír o traballo, a sermos pragmáticos.

Tamén ten o seu aquel na túa peripecia vital unha estadía en Finlandia. Cóntame a que fuches aló e que trouxeches na mochila de volta?

Fun cunha beca Erasmus a rematar o último ano da carreira, era o primeiro ano que alumnas de Xornalismo ían a este país, e o experimento non puido ser mellor. O choque cultural e vital foi potente, o seu sistema educativo pareceume do mellor. O primeiro que me deron foron unhas chaves para entrar na facultade as 24 h. do día, para poder acceder aos ordenadores. Todo o mundo parecía “civilizado” e disposto a axudar... Facíanche doado o estudo. A universidade e os profesores estaban ao servizo do estudante e non ao revés, como sucede aquí. Ademais, chamoume a atención que a xente nova tiña unha axuda estatal para independizarse, fomentábase a marcha da casa dos pais…

Un galardón no certame poético da Asociación Cultural “O Facho” no ano 2000 é o punto de arranque da túa traxectoria pública como poeta. En que medida che serviu como estímulo?

Xa no bacharelato mandara poemas a algún premio de poesía, para alguén novo recibir un premio é un bo estímulo para animalo a seguir escribindo, parece que se sinte valorado no camiño que inicia. Máis adiante comprobamos que o dos premios, ás veces, é unha lotería. O Facho era un certame moi prestixioso convocado por unha asociación cultural con moita historia e que gañaran poetas admirados por min, lémbrome con moita ilusión ao recibilo.

Curiosamente, antes mesmo de teres obra individual publicada xa se recollían textos teus en varios libros antolóxicos e escolmas, como Poetas con Rosalía, Volverlles a palabra, Das sonorosas cordas ou Letras novas. ¿Era un recurso para ires sacando a produción do caixón ou pensas que, polo teu activismo poético na Compostela deses anos, xa se comezaba a ter constancia do teu valer nesa altura? 

Nunca me “movín” moito para publicar, pero si me gustaba participar en recitais, non perderme presentacións de libros, enterarme das novas poéticas. Unha cousa leva á outra, e tamén canto máis participas máis te chaman para contar contigo.

En 2005, nunha entrevista para o diario El Progreso de Lugo co gallo da presentación en Viveiro do teu primeiro libro, indicabas, e cito literalmente, que “non me vexo adscrita a ningunha tendencia”. Xa te sentes máis “encadrada” no panorama poético galego? Con que outras autoras e autores sentes afinidade?

Pois sigo sen verme “encadrada”, non me gustan as etiquetas e os moldes xeracionais adoitan ser reducionistas... Afinidades teño moitas, e tamén dependen de cada momento de escrita. Máis aló de afinidades eu entendo a poesía como un feito ou unha fala da amizade, e neste sentido poido falar da poesía “compartida” con Dores Tembrás, Branca Novoneyra, Gonzalo Hermo, Olga Novo, Xiana Arias, Luz Pichel, Estevo Creus ou Jesús Castro, entre outros poetas.

Nese teu primeiro poemario, As cervicais da memoria (2004), premiado co Avelina Valladares e editado por Fervenza, con portada do artista gráfico tamén viveirense Xurxo Ínsua, aparece xa esa tendencia tan túa de condensar, por veces con fórmulas cáseque naïf, experiencias e vivencias moi profundas ou instantes moi reveladores do propio vivir.

A poesía é sempre unha revelación, a aparición dunha verdade que xa está implícita nas cousas, no mundo, desde o detalle máis insignificante ao acto máis afouto. A poesía que admiro xunta o grande co pequeno, vai e vén do cotián ao universal, supoño que eu intento facer o mesmo.

Ademais de levares premios pola túa obra poética, fixeches parte nalgunha ocasión do xurado que ditaminou o “Merlín” da editora Xerais e, cando menos unha vez, pois coincidiches entón comigo, do xurado do Blanco Amor de novela. Que opinión lle merecen os premios literarios a unha persoa que, coma ti, os coñece desde cando menos esas dúas perspectivas?

Como xa dixen antes, moitas veces os premios son unha lotería porque non dependen só da calidade literaria da obra, senón de quen estea no xurado, do seu gusto persoal, da súa capacidade para “convencer” aos outros, da súa aposta polo risco ou polos camiños xa trillados... Eu tiven case sempre sorte, tanto de premiada como de xurado, pero é tan só a miña experiencia persoal. Creo que deben ser un bo estímulo se se acadan, pero nunca un obstáculo se non é así.

aquí (intemperies) foi editado en 2005 na colección “Poeta en Compostela”, do Grupo El Correo Gallego. No limiar, Anxos Sumai alude aos teus versos como unha “busca da beleza no máis cotián, no máis pequeno” e Marica Campo revela como presenza decisiva na túa voz poética a dos seres queridos da familia (a bisavoa Alicia, a avoa Elsa, os pais María e Ché, a irmá Alba)... Como avalías e sentes este libro agora?

O libro naceu dun blog, aquí, que resultou un exercicio impresionante, un pouco a modo de caderno de anotacións ou de dietario literario con imaxes. Del naceu o libro, con textos xa máis traballados. Os blogs, e agora tamén outras plataformas, ofrecen un ilusionante feedback lector que a min me empuxou a escribir cada día, que me inspirou, e así foi medrando e conformándose o libro. E del naceron outros fillos, como o Libro de Alicia.

A cita que preside aquí (intemperies) é de Alejandra Pizarnik e dentro hai outras de Gamoneda e Vicente Huidobro. Que outras escritoras e escritores adoitan alimentar a túa dieta estética favorita?

Non daría feito para nomear a todos os que me veñen alimentando ata hoxe, pero podo falar da dieta actual, onde hai unha potente conexión con escritores leoneses que comezou con Gamoneda (Olvido García, Ildefonso García, Víctor M. Díez). Veño de descubrir a Pilar Martín Gila e Marcos Cantelli. A Wallace Stevens e a Linda Gregg. E adorei o libro “Cativa en su lughar/Casa pechada” de Luz Pichel.

No 2008 prémianche no Fiz Vergara Vilariño de Sarria O libro de Alicia, que presentaches co lema “Xardín de terra” e que, unha vez publicado por Fernán Vello na súa Espiral Maior, supuxo, penso, a túa definitiva revelación. O libro indaga na vida da túa bisavoa materna, Alicia, e xira en certo sentido arredor do proceso de construción da identidade como persoa e como muller. Que valoración fas hoxe do que supuxo este libro? A min, confésoche, tenme certo aquel, mutatis mutandi, coa Memoria para Xoana de Marica Campo...

Si, supoño que foi o libro onde “madurei” literariamente falando. Este libro é a biografía fabulada de Alicia na súa/miña aldea vivida e sentida, non costumista, fala dunha felicidade telúrica, solar, e o amor supremo entre unha nena e unha anciá. Tamén fala da violencia que supón a usurpación e o esgotamento dun mundo, os seus ritmos e traballos. E dese mundo tamén eu formei parte, e seguirá en min, por tanto intúo que estará presente na miña escrita futura.

Marica e máis eu somos amigas desde que eu era ben pequena, así que ao mellor algo da súa “memoria” tamén me é propia.

 

Cando che deron ese premio Fiz Vergara en 2008 declaraches nunha entrevista a un diario herculino que “non escribo moito, só cando me apetece”. Continúas mantendo esta “metodoloxía” espontaneísta ou xa entraches nunha era de maior planificación e premeditación á hora de escribires?

Era un pouco punki esa declaración! O que quería expresar é que escribía cando tiña algo que contar, doutro xeito a escrita tornaría vacua... Agora o proceso é máis premeditado pero sempre parte dun “fulgor” no sentido que lle deu Valente, dunha idea que nace sen premeditación, aínda que si son consciente de que hai que crear un certo “clima” para facer fluír a escrita.

Na túa poesía, esencialmente íntima, está moi presente a idea da indagación: todo aparece envolto nun nimbo misterioso, como agardando pola revelación. E hai tamén moito de exploración da memoria, de revisitación das raíces da propia identidade. Estás conforme con que sexan estas algunhas das chaves da túa poética?

O poeta Nobel Tomas Tranströmer di que un poema é un soño realizado en vixilia, que soño e poesía teñen leis compartidas. Non podo estar máis de acordo. A poesía está feita do mesmo material que os soños, onde sempre hai algo de indagación na memoria e por onde axexamos a propia identidade, e todo isto, velado. O misterio. Sen poesía non hai misterio.

Cóntanos como naceu e en que consiste esa iniciativa que animas desde hai algún tempo en Compostela, xunto con Branca Novoneyra, que se denomina “Picaversos”.

Pois é un ciclo de lecturas poéticas onde convidamos a tres persoas a compartir poemas propios e favoritos arredor dun lema. Veñen do mundo da literatura, mais tamén da música ou do teatro. Naceu pola ansia de facer algo novo, autoxestionado, ocupando un espazo distinto diante dunha programación tristeira. Queríamos gozar e facer gozar da poesía en vivo fóra do eido exclusivamente literario e ampliar o seu público, e penso que o fomos conseguindo. Este é o terceiro ano que o organizamos, coa colaboración do pub Modus Vivendi, onde se celebran a maioría das sesións, pero tamén da Universidade de Santiago, este ano fixemos algunha sesión en espazos cedidos pola USC.

Non hai moito compartiches recital, no ciclo “Poetas Di(n)versos”, co macedonio Nikola Madzirov. Que tal resultou a experiencia? Coñécese por aí fóra o que se está a facer en poesía aquí?

A experiencia foi xenial, Yolanda Castaño organiza dun xeito exquisito este ciclo onde convoca a un poeta da Galiza e outro de fóra en cada sesión, sempre buscando algunha coordenada común, algún fío invisible común aos dous poetas. Na Coruña hai un público moi estable que acude aos recitais. E por aí fóra lamentablemente sábese pouquiño da poesía galega, en contraste coa efervescencia e o talento que temos no país, que creo é moito. Por sorte temos algúns valedores como Antonio Gamoneda, que sempre di que a poesía galega é superior á que se escribe en castelán.

Cos poemas do teu último libro polo momento, Ningún precipicio, editado por Toxosoutos, fixeches unha especie de “happening” ou espectáculo músico-literario en colaboración co escritor leonés e intérprete de jazz Ildefonso Rodríguez (que é, por certo, quen prologa ese teu libro). Como xurdiu a idea e que tal resultou?

Teño a sorte de contar coa amizade de Ildefonso, que ademais de músico de jazz é un escritor impresionante e xeneroso, que me convidou a facer con el un dúo que estreamos na Semana de Poesía Salvaxe en Ferrol, el co seu saxo, híbridos e xoguetiños varios e eu cun pequeno acordeón. Xuntamos os nosos poemas baixo unha especie de carteis de cine mudo, temáticos, e fomos lendo e intercambiando textos del, en castelán, e meus, en galego, e logo traducíndonos un ao outro, ao tempo que tocábamos. Foi enriquecedor e pracenteiro, levámolo a León e a xente dicíame que entendía case todos os poemas en galego.

Seguiches os debates sobre a lei Wert? Que opinión che merece?

É unha lei que pretende desarmar a cidadanía, que despreza os estudantes e a función pública docente e por extensión a toda sociedade. Oír Wert prodúceme calafríos. Con razón foi definido como o Ministro da Anticultura: o seu obxectivo é facernos vivir no mundo que Orwell describiu en 1984, persoas mudas e robóticas.

E que pensas do proxecto de lei do ministro Gallardón sobre interrupción voluntaria do embarazo?

Que ninguén ten dereito a decidir sobre os nosos corpos. Que non podemos dar nin un paso atrás nos nosos dereitos, e que as garantías deben ser plenas en centros autorizados e controlados. Restrinxir só servirá para que os abortos se fagan en malas condicións e na ilegalidade.

E xa para finalizar, Olalla. Ata o de agora o que temos de ti é produción esencialmente poética, sexa en libro, sexa en recitais, sexa en revistas (Grial, Dorna..), sexa en blogs. Non che tentan os outros xéneros literarios?

Nos blogs Acordome.blogspot.com e Reveladora.blogspot.com, que aínda que non os actualizo seguen colgados en Internet, escribín dun xeito máis narrativo. Mais todo o que fago ten a súa base na poesía. Entendendo a poesía como un xénero que aspira a dicilo todo, de momento non preciso outro tipo de escrita.

[Publicada orixinariamente en AULAS LIBRES, nº 2, Revista de pensamento, información e debate do STEG. Maio 2014].